Artsen maken zich ernstig zorgen over het toenemend gebruik van de e-sigaret bij de jeugd: het vapen. Kinderen kunnen er direct ziek van worden, de nicotine brengt langdurige schade aan en maakt afhankelijk. En de overstap van een vape naar gewone sigaretten wordt heel klein. “We zijn er verontwaardigd over dat de tabaksindustrie zo veel geld heeft verdiend ten koste van de gezondheid van mensen met tabak, en nu een tweede kans lijkt te krijgen met de e-sigaret”, aldus Maurits van der Veen, cardioloog en voorzitter van RookStopZorg bij het Trimbos-instituut.
De e-sigaret werd ooit bedacht als alternatief voor het roken van tabak. Wel met nicotine, maar zonder teer, wat de kans op kanker zou moeten verkleinen. Het zou ook een hulpmiddel moeten zijn voor mensen om te stoppen-met-roken. Inmiddels is de e-sigaret echter zo doorontwikkeld dat het er vooral voor zorgt dat kinderen er mee starten: we noemen het ‘vapen’. De vapes zien er aantrekkelijk uit met leuke kleurtjes en er worden allerlei zoete smaakjes aan de vapes toegevoegd zoals watermeloen, pannenkoek en praline. Ook is de nicotine vervangen door nicotinezouten, waardoor het scherpe gevoel in de keel wegblijft. Deze aanpak heeft succes, want vapen is daarmee heel aantrekkelijk en toegankelijk geworden voor kinderen, die dat dus ook volop doen.
1 op de 5
Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt namelijk dat 1 op de 5 Nederlandse jongeren in het afgelopen jaar een vape heeft gebruikt. De leeftijd waarop kinderen al een vape gebruiken ligt erg laag; 1 op de 10 van de kinderen tussen 12 en 14 heeft wel eens gevapet. “De tabaksindustrie is er volop op ingesprongen, want er valt veel geld mee te verdienen”, vertelt Van der Veen. “Het oorspronkelijke verhaal van het ‘gezonde’ alternatief voor rokers is veranderd in slimme marketing voor de jeugd. Er zit een enorme lobby achter, dus we kunnen deze ontwikkeling ook niet zo 1, 2, 3 weer omdraaien met een verbod.”
#artsenslaanalarm
Van der Veen is aangesloten bij het collectief #artsenslaanalarm. Zij zijn inmiddels met de tweede campagne bezig die wederom volop aandacht krijgt in de media. De eerste campagne richtte zich op influencers op TikTok met de boodschap: realiseer je dat je met het laten zien van vapen kinderen aanzet tot vapen. De tweede campagne richt zich op leraren, ouders en volwassenen rondom kinderen heen, om het gesprek aan te gaan over vapen, te informeren over de schadelijkheid van vapen en de invloed van de tabaksindustrie in deze schadelijke ontwikkeling voor de jeugd aan te stippen. Een derde is in de maak.
Nicotine grote boosdoener
De vape heeft de naam minder ongezond te zijn dan een gewone sigaret, maar dat is niet helemaal waar. “De dosis nicotine die in een vape zit is hoog en je kan het de hele dag tot je nemen”, legt Van der Veen uit. “Kinderen kunnen er direct misselijk, draaierig en zelfs ernstig ziek van worden. Als je vaker nicotine gebruikt kan er bovendien een stoornis in de hersenontwikkeling ontstaan. De verbindingen die aangelegd moeten worden in een zich ontwikkelend brein worden geremd door nicotine. Hierdoor kunnen problemen ontstaan met de cognitie, aandacht en de stemming. We maken ons momenteel al veel zorgen om depressie en ADHD bij de jeugd, en deze effecten van vapen dragen hier enkel nadelig aan bij. En je raakt natuurlijk als jongere gewend aan dat staafje in je mond, waardoor je sneller overstapt naar een gewone sigaret. Bovendien geeft nicotine potentieel vaatschade. De lange termijneffecten zijn nog niet aangetoond bij vapen, maar je kunt het op je vingers natellen dat dit tot hart- en vaatziekten aanleiding gaat geven. Vandaar dat we alleen al vanuit het voorzorgsprincipe vapen als cardiologen sterk ontraden..”
Risico van dragerstoffen in vape
Ook zijn er dragerstoffen die in e-sigaretten zitten. De meest gebruikte dragerstoffen zijn de bevochtigingsmiddelen propyleenglycol en glycerol. Nicotine en smaakstoffen worden hierin opgelost. De dragerstoffen produceren de uiteindelijke aerosol. Van deze stoffen is bekend dat het op korte termijn prikkeling van de luchtwegen en astmatische aanvallen veroorzaakt. In de eerste jaren van de e-sigaret zijn er ernstige fatale ziektegevallen gerapporteerd van EVALI: E-cigarette or Vaping use-Associated Lung Injury. Dit komt gelukkig nu niet meer voor omdat er geen vitamine E meer in vapes zit. Details van de huidig gemelde vape-gerelateerde ziektebeelden in de media zijn momenteel nog niet zo bekend. “We weten dat er toxiciteit is, maar dat is lastig aan te tonen omdat het op individuele basis verschilt. Bovendien weten we vaak niet eens precies wat er in zo’n vape zit. Maar er zitten veel chemicaliën in, die lijken wel schadelijke effecten te hebben”, aldus Van der Veen.
Rol voor zorgverleners?
Wat de rol voor zorgverleners is in het benaderen van vapen is nog even zoeken. Van der Veen: “Hoewel het veel overeenkomsten heeft lijkt vapegedrag voorlopig wel een ander probleem dan rookgedrag. Ik vind het in ieder geval wel een taak van élke zorgverlener om te praten over roken en stoppen-met-roken. We weten uit onderzoek onder andere over het Very Brief Advice dat het een positief effect heeft op een rookstoppoging als zorgverleners roken en stoppen-met-roken ter sprake brengen. Van vapen vind ik dat je als zorgverlener moet weten waar je het over hebt door bijvoorbeeld ons factsheet te lezen en uit voorzorgsprincipe vapen sterk moet ontraden. En ga in gesprek met pubers over het onderwerp. Je moet hen informeren, vertellen dat ze het niet moeten zien als iets onschuldigs en dat je eventueel hulp kan bieden om te stoppen met vapen als ze er moeite mee hebben ermee te stoppen. Maar kinderen komen over het algemeen niet zo heel vaak bij de dokter, dus ik kan me ook indenken dat je als zorgverlener nog geen grote rol hierin kunt spelen.”
Publieke preventie
“Wat je wel kan doen als zorgverlener is een aandeel leveren in publieke preventie. Informeren en waarschuwen, zoals we daar nu ook mee bezig zijn met #artsenslaanalarm”, vervolgt Van der Veen. Wij roepen alle zorgverleners op om mee te doen en in je eigen omgeving iets teweeg te brengen. Zo is er het initiatief Vapen. Jouw keuze. (vapenjouwkeuze.nl) waarmee je je kan koppelen aan een school, lesmateriaal kan downloaden en zo voorlichting kan geven op scholen. Iedereen rondom kinderen heeft een potentiële rol in het voorkomen van de vape-epidemie onder jongeren. Ouders, leraren, sportcoaches, zorgprofessionals. We vinden het gelukkig al niet meer zo normaal om te roken. Laten we het ook niet normaal gaan vinden om te vapen.”
