Is ADHD een slaapstoornis?

ADHD, hormoonklachten, hart- en vaatziekten en slaapstoornissen blijken sterk met elkaar samen te hangen. Hoe sterk die band is, wordt langzaamaan steeds duidelijker. Slaap is een van de  linking pins hierin. Hoe dit precies zit, dat is onderwerp van de onderzoeken van Sandra Kooij, psychiater en bijzonder hoogleraar ADHD bij volwassenen. De link tussen slaap en ADHD is zo groot dat ze zich afvraagt; is ADHD een slaapstoornis?

Sinds een jaar of 30 houdt Kooij zich bezig met ADHD bij volwassenen. Dit startte met een jonge vrouw die was gediagnosticeerd met borderline. “Die diagnose strookte niet met wat ik zag. Door middel van bijscholing en  literatuurstudie ontdekte ik dat zij ADHD had. Deze diagnose paste haar wel, terwijl tot dan toe ADHD vooral iets bij kinderen was.”

Verzamelen van kennis

Naar aanleiding van deze casus startte Kooij met onderzoeken, richtte ze het ADHD-netwerk op en ontstond er een grote vraag vanuit patiënten naar meer kennis en diagnostiek. Ze ontwikkelde een interview, de DIVA-5, om ADHD goed te diagnosticeren. Ze richtte een afdeling op bij Parnassia in Den Haag voor volwassenen en ouderen. Nu richt ze zich specifiek op vrouwen. “Momenteel zijn we ook veel bezig met het onderzoek naar slaap, want dat lijkt een linking pin te zijn tussen fysieke en geestelijke gezondheid.”

ADHD en slaapproblemen

Mensen met ADHD hebben relatief vaak last van slaapstoornissen, zoals een verlaat slaappatroon, slaapapneu, restless legs en insomnia. “Soms hebben mensen wel 3 van dit soort slaapstoornissen tegelijkertijd. Waarom dat is, daar hebben we het antwoord nog niet op. Maar dat ADHD en slaap heel nauw samenhangen, dat is wel duidelijk”, aldus Kooij.

Verlate slaapfase syndroom

De meest voorkomende slaapstoornis bij ADHD is het verlate slaapfasesyndroom. Dat komt  voor bij 80% zo blijkt uit onderzoek. Kooij legt uit: “Wat je typisch veel ziet bij mensen met ADHD is dat ze systematisch laat naar bed gaan en maar zo’n 5 à 6 uur per nacht slapen. Dit komt omdat de melatonine-aanmaak verlaat is; wel zo’n 1,5 uur later dan bij andere mensen. Daardoor slapen ze zo’n 3 uur later, maar ze moeten wel weer op tijd op. Zo ontstaat een slaapgebrek. De genetische achtergrond van deze verlate slaapfase hangt samen met de achtergrond voor ADHD, dus daar zit iets.”

Betere slaap, verbetering bij ADHD?

Door deze ontdekking rijst de vraag: als de slaap beter is, gaat het dan ook beter met de  ADHD? Dat blijkt inderdaad zo te zijn. In een dubbelblinde gecontroleerde studie met 51 mensen die laat sliepen kregen de deelnemers een lage dosering melatonine. Dit zorgde ervoor dat de slaapfase vervroegde. Daarbij verminderde de ernst van de ADHD met 14%. Kooij: “Dit is een relatief kleine studie, maar de uitkomsten zijn veelbelovend. Melatonine is onschuldig, makkelijk te verkrijgen en daarmee dus een ideaal middel om via betere slaap je gezondheid te verbeteren. Met een lage dosering en een goede timing -vóór 12 uur ‘s nachts- hoeven we niet bang te zijn voor melatonine.”

Hoofd, hart en hormonen

Niet alleen heeft ADHD een link met slaap, ook is er een connectie met hart- en vaatziekten en hormoonklachten. Vrouwen met ADHD komen ook vaker bij de cardioloog met hartklachten, zeker rond de perimenopauze.  “Samen met cardioloog Janneke Wittekoek ben ik hier verder ingedoken en het bleek dat 35% van de vrouwen die zij op haar spreekuur zag ook vanaf de kindertijd 1 of meer kernsymptomen van ADHD heeft. Dat is 10x meer dan normaal.”

“Toen gingen bij mij wel de alarmbellen af”, vertelt Kooij. “Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer 1 bij vrouwen. Wij vrouwen gaan -vooral na de overgang-  dood aan een hartinfarct, onder andere omdat oestrogeen ons hart niet meer beschermt.” Wittekoek werkte al samen met gynaecoloog Dorenda van Dijken en zo ontstond het drietal dat later het H3-netwerk vormde; Hoofd, Hart en Hormonen.

Daling oestrogeen zorgt voor problemen

De psychiater, de cardioloog en de gynaecoloog zien dezelfde vrouwen op hetzelfde moment in hun leven. Rond de overgang ontstaan ernstige overgangsklachten, de symptomen van ADHD verergeren en er ontstaan hartklachten. “Dit hangt samen met de daling van de hormonen rondom de overgang, zoals oestrogeen en progesteron. Die functioneren als neurotransmitters in de hersenen”, legt Kooij uit. “Oestrogeen doet in de hersenen hetzelfde als dopamine. Mensen met ADHD hebben een tekort aan dopamine. Oestrogeen compenseert een deel van die werking  in de eerste helft van de cyclus. Als in de overgang de oestrogeenspiegel definitief daalt, dan lopen die vrouwen tegen heftige problemen aan. Vaak hoor je achteraf dat er ook vaker dan gemiddeld sprake is geweest van stemmingsproblemen in de week voor de menstruatie, dat ze te maken hebben gehad met een postpartum depressie, of bijvoorbeeld PCOS hebben. Ook dat hangt samen met die daling van oestrogeen.”

Verschillende aangrijpingspunten voor behandeling

Met deze kennis kunnen vrouwen met ADHD een passender behandeling krijgen. Daar zijn verschillende mogelijkheden voor; hormoontherapie, ADHD-medicatie, antidepressiva en melatonine. “Maxime de Jong heeft recent een onderzoek gedaan bij 9 vrouwen met ADHD die last hadden van premenstruele depressie. Zij verhoogden in de week voor de menstruatie, ook wel danger week genoemd, hun ADHD medicatie. Daardoor kregen ze meer dopamine binnen als tegenwicht tegen de dalende oestrogeenspiegels. Bij alle 9 was dit effectief.” Het onderzoek is gepubliceerd en is een ‘grote hit’, vertelt Kooij. “Mensen hebben behoefte aan deze informatie. Vrouwen zoeken op het gebied van leefstijl, voeding, beweging, maar redden het daar niet mee. Ze lopen vast, hebben moeite om te functioneren. Dan is het goed om deze kennis te hebben en eens te kijken of er niet toevallig sprake is van ADHD.”

De toekomst

Deze kennis en de impact ervan zal nog veel groter worden. “Toen ik het verband tussen Hoofd, Hart en Hormonen ontdekte wist ik dat het groot zou worden. Met het H3-netwerk hebben we al veel bereik en doen we veel aan verspreiding van informatie. Wij hopen dat in iedere regio cardiologen, psychiaters en gynaecologen lid worden van het H3-netwerk om samen te  werken om deze groep vrouwen beter te helpen.”