Leefstijl bij kinderen: complex en multifactorieel

Leefstijlinterventies bij kinderen zijn nog een onderbelicht onderwerp. Het is voor veel artsen en zorgprofessionals nog niet goed bekend wat de mogelijkheden zijn. En daarnaast is het ook lastig; je hebt niet alleen te maken met het kind, maar ook met de ouders en een heleboel verschillende omgevingsfactoren. In het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem maken kinderartsen zich er hard voor om leefstijlgeneeskunde te implementeren in de pediatrie. Niet alleen ter preventie, maar ook in de curatieve zorg.

Een jongetje van 3 jaar komt op het spreekuur in het Rijnstate. Hij heeft bronchiolitis obliterans – een weinig voorkomende maar ernstige aandoening van de luchtwegen. In het ziekenhuis waar hij onder behandeling is, is alles al gedaan wat regulier mogelijk is, maar hij heeft veel klachten en daarmee beperkingen. Zijn ouders zoeken verder en komen zo terecht op het spreekuur Integrative Medicine. Daar gaan ze uitgebreid in gesprek over de longconditie en de leefstijl van het jonge kind. Hij krijgt adviezen over suppleties, yoga op latere leeftijd, ontspanningsoefeningen en het darmmicrobioom. Jeugdarts Max van Gent: “De aandoening kunnen we niet wegnemen. Maar met leefstijl konden we zo veel meer doen in aanvulling op de traditionele geneeskunde en konden we toch veel betekenen voor dit jongetje.”

Er kan veel meer

Dit is maar een van de voorbeelden over hoe leefstijl van invloed kan zijn op de klachten en de kwaliteit van kinderen. “We kennen leefstijl bij kinderen vooral van de eerste 1000 dagen en ter preventie van overgewicht en obesitas. Maar leefstijlgeneeskunde bij kinderen heeft veel potentie. Het is nog een ondergeschoven kindje en er is nog veel onbekend, maar we moeten hier echt bewustwording over creëren. Bij zorgprofessionals en bij ouders.”

Toename in leefstijlaandoeningen

Leefstijlgeneeskunde bij kinderen is multifactorieel en complex, vertellen Van Gent en arts-assistent Simone Klijntjes. Maar ook hard nodig. “Iedereen weet inmiddels wel dat het aantal kinderen met overgewicht en obesitas stijgt”, vertelt Van Gent. “We zien ook steeds vaker op jongere leeftijd daaraan gerelateerde aandoeningen ontstaan, zoals diabetes type 2. Maar ook het aantal kinderen met bijziendheid stijgt door onder meer smartphonegebruik. Ook zien we meer psychosociale problematiek, vooral bij tienermeisjes op middelbare scholen. Dat is moeilijker te kaderen omdat ze bijvoorbeeld niet altijd voldoen aan criteria van een depressie, maar we zien een grote toename van tieners die niet goed in hun vel zitten.”

Risico’s op lange termijn

Daarnaast zijn er de leefstijlproblemen die pas op latere leeftijd zichtbaar worden. Klijntjes: “Een gezonde leefstijl is cruciaal ter preventie van chronische aandoeningen. De verschillende aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, COPD en longkanker uiten zich vaak pas op latere leeftijd, maar de basis wordt al gelegd in de jeugd. De mate van invloed van leefstijlfactoren is lastiger in harde cijfers uit te drukken, want tegen de tijd dat die aandoeningen ontstaan, vallen die kinderen niet meer binnen de zorg van  de kindergeneeskunde. Maar de basis van de aandoeningen ligt toch echt in de kinderjaren.

Helikopterview

“Het belangrijkst voor ons is om leefstijl te implementeren in de zorg voor kinderen”, vertelt Klijntjes. “Daarvoor moeten we kijken naar meerdere vlakken. Het gaat over voeding, beweging en slaap, maar ook over omgevingsfactoren als het gezin waarin iemand opgroeit, de school, de culturele gewoontes, de sociale en economische omgeving. De helikopterview is binnen de kindergeneeskunde al een belangrijk gegeven in de benadering en behandeling. Voor kinderen met een (chronische) aandoening komt daar nog meer bij kijken. Leeft een kind bijvoorbeeld in een omgeving waar iedereen wel alles kan, ben je het enige zieke kind, hoe staat het met vriendjes, acceptatie en mogelijkheden op school? Leefstijlgeneeskunde is multifactorieel en complex en dat vraagt om een brede oplossing en aanpak.”

Rol van en voor de ouders

Ouders hebben een hele grote verantwoordelijkheid om een kind zo gezond mogelijk op te voeden. Dat maakt het soms lastig om in gesprek te gaan. Klijntjes: “We moeten leefstijl bespreken als artsen, maar we moeten ervoor waken dat ouders niet het gevoel krijgen dat ze iets ‘fout’ doen. We moeten echt naast de ouders gaan staan. Dat kan wel lastig zijn. Ouders zien niet altijd de consequenties en de vraag is ook hoe je het beter gaat krijgen. Gewoontes zijn vaak van generatie op generatie erin gesleten. Het vraagt om een omslagpunt in de opvoeding. Als arts en zorgverlener moet je de boodschap zo brengen dat de hakken niet in het zand gaan, maar dat je samen aan de slag gaat met de gezondheid van het kind.”

Leefstijl in het ziekenhuis

In het Rijnstate ziekenhuis is kinderarts Inès von Rosenstiel een van de kartrekkers van het implementeren van leefstijl. Er is onder andere een leefstijlloket en een kinderobesitascentrum waar leefstijl een cruciale rol speelt. Ze hebben een versie van het Leefstijlroer die ook geschikt is voor kinderen. Daarnaast bieden ze een verdiepingsstage Leefstijl en Integrative Kindergeneeskunde zoals Van Gent daar deed. Naast het opdoen van ervaring op de kinderobesitaspoli en met integrative medicine, heeft hij ook aan de basis gestaan van de kinder-GLI die sinds 1 januari van dit jaar in de basisverzekering zit.

“Als je zelf relatief onbekend bent met de mogelijkheden van leefstijlinterventies en je moet het bespreken met ouders, dan is dat heel lastig. We zien dat het onderwerp veel wordt vermeden. Maar er zijn best veel mogelijkheden en tools om toe passen, en het onderwerp wél bespreekbaar te maken. In de ideale wereld verandert de maatschappij, maar we zullen er als artsen toch echt mee aan de slag moeten.”