Volgens Machteld Huber zou er in de scholing van artsen meer aandacht moeten zijn voor het bevorderen van veerkracht. Opleidingen zijn nu vooral gericht op ziekte en nauwelijks op gezondheid. Niet wachten tot iemand ziek wordt en diegene vervolgens behandelen, maar breder kijken en denken, om meerdere ziektes te kunnen voorkomen. Of bij het optreden van ziekte, het herstel en de omgang met de ziekte te verbeteren. Zo is het concept Positieve Gezondheid ontstaan.
Wat is Positieve Gezondheid?
Gezondheid werd voorheen gedefinieerd als ‘een toestand van compleet welbevinden, lichamelijk, psychisch en sociaal en niet de afwezigheid van ziekte en gebreken’. Machteld Huber constateerde dat de idealistische maar statische definitie van WHO uit 1948 geen relatie heeft met zoiets dynamisch als veerkracht. De Gezondheidsraad en ZonMw deelden deze bedenkingen. In een internationale conferentie in 2009 werd een dynamische, nieuwe omschrijving van gezondheid geformuleerd: ‘het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven’ (Huber et al. 2011).
In opdracht van ZonMw is er een onderzoek uitgevoerd waarin Huber het draagvlak voor deze formulering en een stap richting een operationalisering onderzocht. Dit draagvlak bleek groot en de operationalisering leidde uiteindelijk naar de uitwerking van zes dimensies, gezamenlijk: Positieve Gezondheid.
Spinnenweb Positieve Gezondheid
Om zelfreflectie te bevorderen, werden de zes dimensies van Positieve Gezondheid in een spinnenweb geplaatst met langs de assen een nummering van 0 tot 10. Zo kan men zichzelf beoordelen op deze verschillende dimensies. De zes dimensies zijn: mijn lichaam, mijn gevoelens en gedachten, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks leven. Nadat de patiënt de vragenlijst en/of het spinnenweb voor zichzelf heeft ingevuld, wordt er door een professional een ander gesprek gevoerd over de resultaten. In dit gesprek staan open vragen centraal, zoals: Wat vind je van het spinnenweb? Zou je iets willen veranderen? En zo ja, wat en hoe? De professional geeft vervolgens geen advies, maar coacht waar nodig. Dit vraagt vooral om een luisterend oor zonder direct voor de ander op te willen lossen. De patiënt komt dan vaak zelf in actie en neemt verantwoordelijkheid. De essentie is te komen van moeten naar willen.
Kritiek Positieve Gezondheid
Positieve Gezondheid roept wel enige kritiek op; nog niet iedereen is overtuigd. Rob Arnoldus en Mark de Koning vinden dat het concept geen recht doet aan het lijden van ernstig zieke patiënten, aan de positie van groepen die over onvoldoende gezondheidsvaardigheden beschikken, en ook niet aan het recht op gezondheid. Zij schrijven dat het erg verwarrend is dat er gesproken wordt van een verschuiving van gezondheid als de afwezigheid van ziekte naar positieve gezondheid. “Gezondheid is op deze manier niet langer te onderscheiden van – veelal moeilijk te definiëren – geestelijke gezondheid. Het ‘alles is gezondheid denken’ wijst juist in de richting van medicalisering.”
Daarnaast is niet duidelijk wanneer de omgang met gezondheid als positief moet worden beschouwd. Met de positieve bril op kunnen we bijvoorbeeld gezonde baby’s chronisch ziek verklaren. Baby’s kunnen namelijk niet adaptief zijn, volwassenen daarentegen wel.
Het leggen van het accent op redzaamheid van het individu roept fundamentele kritiek op. Ook het Rathenau Insitituut plaatste in 2017 kanttekeningen bij een ideologisch inzet van zelfredzaamheid en brede gezondheid.
Kritiek Positieve Gezondheid: Neoliberaal getinte roze positieve gezondheidsbril verblindt
Vragenlijst Positieve Gezondheid
Om te starten met Positieve Gezondheid heb je een aantal handvatten, tools en materialen nodig. Voor elke leeftijdsfase/-categorie is er een speciale vragenlijst ontwikkeld met de zes dimensies uit het spinnenweb en 42 bijbehorende aspecten. Deze vragenlijst over Positieve Gezondheid helpt je kiezen en bespreken wat voor jou belangrijk is. Over elk onderwerp krijg de patiënt vervolgens zeven stellingen te zien waarbij hij/zij aangeeft in hoeverre hij/zij het ermee eens is of niet (schaal 0 op 10). De antwoorden brengen de Positieve Gezondheid van die persoon in kaart aan de hand van het spinnenweb.
Vragenlijst Positieve Gezondheid – volwassenen: https://volwassen.mijnpositievegezondheid.nl/start.php
Vragenlijst Positieve Gezondheid – jongeren (16-25 jaar): https://jongeren.mijnpositievegezondheid.nl/login.php
Vragenlijst Positieve Gezondheid – kind (8-16 jaar): https://kind.mijnpositievegezondheid.nl/login.php
Vragenlijst Positieve Gezondheid – laaggeletterdheid: https://eenvoudig.mijnpositievegezondheid.nl/login.php
Positieve Gezondheid bij verschillende doelgroepen
Positieve Gezondheid kan je voor verschillende doelgroepen inzetten. Naast de leeftijdsgroepen volwassenen, jongeren en kinderen, kan dit specifiek ingezet worden voor bijvoorbeeld mensen met overgewicht of diabetes, of een lage sociale economische status. Positieve Gezondheid is een persoonsgerichte methode; voor elke doelgroep kan de aanpak net anders zijn.
Positieve Gezondheid volwassenen
Bij volwassenen kijken we bijvoorbeeld naar ‘hoe je woont’ en ‘hoe je rondkomt met je geld’. Het is voor professionals belangrijk om bij het analyseren van de resultaten te weten of iemand bijvoorbeeld dakloos is of schulden heeft. Dit noemen we determinanten. Dit zijn dus geen indicatoren van gezondheid, maar zij bevorderen wel de gezondheid. Zo komen ook vragen over seksualiteit naar voren, evenals cultuurspecifieke factoren.
Positieve Gezondheid ouderen
In de ouderenzorg zijn we snel geneigd om te kijken naar beperkingen en de gezondheidsproblemen die het ouder worden met zich meebrengt. Positieve Gezondheid legt het accent op de persoon, de veerkracht en wat hun leven betekenisvol maakt. Dit zorgt voor een persoonsgerichte en kwalitatieve zorg. Je kunt de Positieve Gezondheid voor ouderen heel breed inzetten, voor vitale ouderen, mensen met dementie en ouderen in hun laatste levensfase.
Positieve Gezondheid kinderen en jongeren
Vanuit het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) kwam de vraag of er ook een Spinnenweb voor kinderen mogelijk was. In samenwerking met het WKZ, studenten van Universiteit Groningen en Utrecht, de Jeugd Gezondheidszorg Gemeente Utrecht, Stichting Kind en Ziekenhuis en iPH ontstond een onderzoek met 180 kinderen en ouders, ziek en gezond. De aanpak voor kinderen, die hieruit is ontstaan, kan gebruikt worden voor kinderen van 8 tot 16 jaar. Vanuit de tool voor kinderen kwam ook de vraag voor een speciale aanpak voor jongeren, met typische adolescententhema’s. Deze aanpak is dus net weer anders en richt zich over het algemeen op de leeftijd 16 tot 25 jaar. Er kunnen uiteraard jongeren van 16 of 17 zijn, die zich beter voelen bij de aanpak voor kinderen. Dit is per persoon verschillend en kan dus per persoon bekeken worden.
GLI (Gecombineerde Leefstijlinterventie)
GLI ligt in lijn met Positieve Gezondheid, het zorgt namelijk voor de verbetering van de leefstijl van mensen met overgewicht of obesitas en zelfs een vorm van diabetes. GLI duurt zo’n twee jaar. Men krijgt binnen een GLI advies en begeleiding voor gezonde voeding, eetgewoontes en beweging. GLI richt zich op het veranderen van het gedrag voor het bereiken en behouden van een gezonde leefstijl.
Lage SES (sociaal economische status)
Positieve Gezondheid wordt in toenemende mate gebruikt binnen de gezondheidszorg. De GGD wil het concept Positieve Gezondheid ook in hun gezondheidsbevorderingspraktijk toepassen. Hiervoor moet het concept aansluiten bij de gezondheidspercepties van mensen met een lage sociaaleconomische status (SES), een belangrijke doelgroep voor gezondheidsbevordering door GGD’en. Lees meer over de manier waarop mensen met een lage SES het begrip gezondheid operationaliseren, wat zij belangrijk vinden en in hoeverre hun perceptie aansluit bij het spinnenweb Positieve Gezondheid <link artikel toevoegen>.
NHG-standaarden
Positieve Gezondheid wordt ook benoemd in de NHG-standaard. Dit zijn richtlijnen waar een Nederlandse huisarts naar kan handelen als hij/zij geconfronteerd wordt met een bepaald gezondheidsprobleem of bepaalde klacht. De NHG-standaard vormt de basis voor het medisch handelen van de huisarts. Deze richtlijnen geven de actuele kennis en stand van zaken van de medische wetenschap. Lees hier meer over de NHG-standaarden en -behandelrichtlijnen.
Positieve Gezondheid is een steeds vaker terugkomend begrip binnen Leefstijl in de zorg. Wil je op de hoogte worden gehouden van meer informatie en nieuws binnen Leefstijl in de zorg? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.
