Fietsen naar het werk is minder belastend voor het milieu dan de auto en biedt preventie tegen allerlei ziektes. Het eetpatroon veranderen van meer vlees naar meer plantaardig: idem. Wat gezond is voor de mens, is vaak ook gezond voor de planeet. Deze win-winsituaties worden ook wel koppelkansen genoemd. En daar kunnen zorgprofessionals een belangrijke rol in spelen.
In het recent verschenen boek ‘Groene planeet, groene zorg’ gaan de auteurs in op de samenhang van gezondheid van mens en planeet. Een van de auteurs is arts medische milieukunde Nora van Gaal.
Meer impact maken
Van Gaal deed eerst de studie geneeskunde en kwam er gaandeweg achter dat ze meer wilde bijdragen aan gezondheid. “Dan kom je in de preventiekant terecht. Ik ben de opleiding tot arts maatschappij en gezondheid gaan doen en daar binnen zijn verschillende profielen. Medische milieukunde is daar een van. Privé ben ik al erg met duurzaamheid bezig, dus dit past bij mij. Het is als het ware een persoonlijke missie. Zeker omdat de WHO zegt dat klimaatverandering de grootste bedreiging is van de volksgezondheid in de 21ste eeuw.”
Vraagstukken op milieugebied
“De specialisatie is opgericht op het moment dat er gif in de bodem was gevonden in Lekkerkerk, in 1980”, vertelt Van Gaal. “Dat is waar we ons veel mee bezighouden: vervuilde grond, vervuild water, vervuilde lucht. We zien ook steeds meer vraagstukken over verstedelijking, zoals geluidshinder en lichthinder. Ook houden we ons bezig met gezondheidsbevordering; in stedelijk gebied willen we bijvoorbeeld zorgen voor meer groen en schaduw. Maar ook meer recente inzichten over milieu en gezondheid hebben onze aandacht, zoals de impact van ons voedselpatroon op gezondheid van de mens en milieu. Het is steeds duidelijker dat plantaardige voeding daarvan positieve gezondheidseffecten heeft en aanzienlijk minder vervuilend is voor het milieu. Daar heb je zo’n koppelkans; als mensen meer plantaardig gaan eten is dan voor hen zelf gezonder, en ook voor het milieu.”
Van die koppelkansen zijn talloze voorbeelden te noemen. Van Gaal omschrijft koppelkansen als de koppeling van kansen op het gebied van gezondheid en milieu. Zoals het fietsen naar werk en biologisch eten. Het minderen van vlees, stoppen met roken, meer bewegen, minder alcohol. Allemaal kansen om én beter voor jezelf te zorgen én beter voor het milieu.
Invloed op 4 niveaus
Als zorgprofessional kun je daar van alles mee volgens Van Gaal. “Er zijn eigenlijk 4 niveaus waar je op kunt inspelen. Het eerste is het voorleven. Practice what you preach. Als jij als arts laat zien dat je gezond leeft, dan inspireert dat mogelijk de patiënt. Een arts staat nog steeds in de top 3 van meest betrouwbare professionals. Dus als jij op de fiets naar huis gaat, doet dat iets met de patiënt.
Het tweede is individueel in je spreekkamer. Een patiënt met hoog cholesterol kan je cholesterolverlagers voorschrijven. Maar ook kan die patiënt aan de slag met leefstijl. Dus als iemand het belangrijk vindt om zijn gezondheid te verbeteren en het milieu te verbeteren, kan je die twee argumenten samenvoegen in dat consult over leefstijlverandering.
Het derde niveau is in de zorgsector. “Je kunt bekijken wat jij in je zorginstelling kunt veranderen. Misschien een meer, of zelfs volledig, plantaardig aanbod van voeding. Meer groen in en rondom het gebouw, want daarvan weten we dat het goed is voor de mentale gezondheid en zorgt voor minder lokale hitte. Ook kan de gezondheidszorgsector haar negatieve voetafdruk verlagen. Afvalstromen in het ziekenhuis zijn bijvoorbeeld groot. Dat komt voort uit dat we decennia lang heel erg sterk hebben ingestoken op infectieziektebestrijding. We kunnen nu kijken welke infectiepreventie maatregelen misschien een tandje minder zouden kunnen. Maar ook de gebouwen; er is een enorm energieverbruik in de gebouwen. Bovendien zijn er heel veel reisbewegingen naar en van de gebouwen, zowel door patiënten als medewerkers. Moeten mensen wel altijd naar het ziekenhuis komen, of kan dat ook anders?”
Het vierde en laatste niveau is op maatschappelijk niveau. De zorgprofessionals zijn experts op het gebied van gezondheid van de mens. Dat gezondheidsargument wordt nog niet altijd gekoppeld aan milieueffecten. Door die koppelkansen in te brengen in het publieke en politieke debat kunnen wij ook daar helpen de nodige verandering richting te geven.
Laagst hangend fruit
Waar ziet Van Gaal de best bereikbare mogelijkheden? “Minderen. Daar moeten we eigenlijk mee beginnen. Minder eten en dan met name vlees en zuivelproducten. Minder stilzitten, minder roken, minder alcohol. Dat brengt veel gezondheidswinst én veel milieuwinst mee. Het best is natuurlijk als je zorggebruik kunt voorkomen door een gezonde leefstijl. Maar als je toch medicijnen moet gebruiken, kies dan voor een minder vervuilende variant. Bij astmamedicijnen heb je bijvoorbeeld varianten met klinisch hetzelfde effect, maar veel minder milieu-impact. Dan kan je voor de minst vervuilende variant kiezen.”
Ieder klein beetje maakt verschil
Een hoop te doen op het gebied van groene zorg, maar gelukkig is er de laatste decennia wel veel meer aandacht voor het milieu, ook vanuit de zorg. Zo is er de Green Deal Duurzame Zorg, zijn er in steeds meer ziekenhuizen Green Teams, met de Groene Zorg Alliantie als overkoepelend orgaan. “Ik geloof echt dat iedereen impact kan maken. Je hoeft niet op alle niveaus aan de slag, maar kies wat het best bij jou past. Want ook ieder klein beetje verschil, al ben je alleen maar een voorbeeld voor weer een ander, draagt echt bij aan die hele beweging die al gaande is.”
Het boek Groene Planeet Groene zorg is verkrijgbaar in de webshop van BSL.
