In Nederland werken zo’n 1,2 miljoen mensen regelmatig in de nacht. Dat is noodzakelijk voor de maatschappij – in de zorg en in de industrie bijvoorbeeld draait alles 24 uur per dag door. Maar voor de nachtwerkers is het een aanslag op de fysieke en mentale gezondheid. “We weten in theorie al best veel over leefstijl en nachtwerk, maar we weten vooral ook nog heel veel niet”, aldus Joëlle Oosterman, onderzoeker chronobiologie bij TNO.
Desynchronisatie
Nachtwerkers hebben een hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten, diabetes type 2, slaapproblemen en sommige vormen van kanker. Ook ervaren zij vaker een slechtere werk-privébalans en gebeuren er vaker ongelukken in de nacht. “Mensen zijn dagdieren. We hebben een centrale biologische klok die alle processen aanstuurt met de intentie dat je overdag aan staat en ’s nachts uit”, legt Oosterman uit. “Alle organen hebben ook hun eigen klok die grotendeels datzelfde ritme volgen. Normaal gesproken zijn alle processen in je lichaam goed op elkaar afgestemd. Maar als je tegen je biologische klok in werkt, ontstaat er een desynchronisatie tussen je interne klokken en wat je lichaam doet. Die klokken kunnen we niet veranderen, dus het enige wat we kunnen doen is kijken hoe je bij nachtwerk die processen zo min mogelijk verstoort. Daar hebben we wel ideeën over, maar eigenlijk weten we er nog helemaal niet zoveel van.”
Effect van timing van eten
De glucosehuishouding bijvoorbeeld heeft een eigen ritme. “Ook als je de factor eten uitschakelt, zie je nog steeds een ritme”, vertelt Oosterman. “In de ochtend is je glucosehuishouding het meest gevoelig. Dezelfde maaltijd ’s ochtends geeft bijvoorbeeld een minder hoge glucosepiek dan ’s avonds. In de nacht staan die processen eigenlijk helemaal niet aan, dus als je ’s nachts eet, heb je een grotere en langere piek en grotere dips. Dit kan bijdragen aan het ontwikkelen van insulineresistentie en diabetes type 2. Bovendien hebben die schommelingen invloed op je alertheid. Bij het eten van koolhydraten zien we dat mensen daarna toenemen in alertheid, maar enkele uren daarna juist minder alertheid. Bij vet zien we dat precies andersom; als mensen dat eten zijn ze daarna wat minder alert, maar de uren daarna juist alerter.”
Optimale eetschema
Gedurende de nacht is het zoeken naar het beste voedingsschema. “Uit onderzoeken komt naar voren dat nachtwerkers zich over het algemeen het best voelen als ze 1 kleine maaltijd eten tijdens de nacht”, vertelt Oosterman. “Dan is de honger gestild, en ontstaan er minder vaak maag- en darmklachten en alertheidsdipjes dan bij een grotere maaltijd. Maar meer weten we eigenlijk niet. Er is wel steeds meer informatie over en aandacht voor nachtwerk, en er worden veel voedingsadviezen gegeven die waarschijnlijk goed zijn, maar er is nog geen consensus over wat je eigenlijk moet eten in de nacht.”
En hoe eet je overdag na je nachtdienst? “In de ochtend kan je lichaam beter overweg met koolhydraten. Dus het kan gunstig zijn om na je nachtdienst, voordat je gaat slapen nog flink te ontbijten. Wellicht dat je slaap daardoor ook verbetert, maar dat zal per persoon verschillend zijn.”
Onderzoek bij bootmannen
Om beter te kunnen vaststellen wat het best is qua voeding en slaap voor nachtwerkers doet Oosterman hier verder onderzoek naar. Ze maakt deel uit van het TIMED consortium; een Nederlands-Canadese samenwerking die zich bezighoudt met onderzoek naar de beste timing voor leefstijlinterventies zoals voeding en beweging. Daarnaast doet ze onderzoek bij bootmannen in de Rotterdamse haven. Zij werken altijd van 6 tot 6; afwisselend gedurende de dag, en de nacht. Door een voedings- en een slaapinterventie proberen de onderzoekers te achterhalen hoe deze mensen op de korte termijn fitter en alerter de nachtdienst doorkomen, en hoe dit invloed heeft op de gezondheid op langere termijn.
Eén groep krijgt een slaapinterventie, één groep een voedingsinterventie en dan is er nog een controlegroep. “De mensen in de interventiegroepen krijgen een gepersonaliseerd advies op slaap of op voeding. Bij slaap kan het bijvoorbeeld gaan over powernaps, of split-sleep. Bij voeding over de hoeveelheid maaltijden, de grootte, de samenstelling en de timing. We meten de effecten hiervan op onder meer alertheid, kwaliteit van slaap, glucosehuishouding, cholesterol, flexibiliteit van het metabole systeem en natuurlijk hoe mensen het ervaren. De eerste resultaten komen waarschijnlijk begin 2025, maar wat we nu al terughoren is dat alleen al de bewustwording en een groter gevoel van controle positief worden beschouwd.”
