Leefstijlinterventie bij DM2

Richtlijnen zijn duidelijk over start en verhoging van medicatie tegen chronische ziekten. Maar hoe zit het met afbouwen? De onlangs geactualiseerde demedicalisatie-handleiding voor diabetes mellitus type 2 biedt daarover volop informatie.

Maar liefst 10,2 miljoen mensen in Nederland hebben één of meer chronische aandoeningen. Dit is 57 procent van de bevolking. 17 procent van de chronisch zieken gebruikt vijf of meer verschillende medicijnen per dag, ook wel polyfarmacie genoemd. De polyfarmacie bestaat vaak uit medicatie tegen chronische aandoeningen, zoals diabetes en hart- en vaatziekten, slaap- en kalmeringsmiddelen of medicatie om bijwerkingen tegen te gaan. Het gebruik van (veel) verschillende medicijnen is een belangrijke risicofactor voor vermijdbare ziekenhuisopnames. Als iemand verschillende soorten medicatie tegelijk gebruikt, ontstaat een complex netwerk van interacties. Geneesmiddelen kunnen elkaars werking negatief beïnvloeden, waardoor de werking vermindert of zelfs schadelijk kan zijn.

Voeding, beweging, stress

Door een verandering in onze leefstijl is in de laatste tientallen jaren een enorme toename ontstaan van mensen met een chronische ziekte, zoals diabetes mellitus type 2 en hart- en vaatziekten. Een gevolg is het gestegen medicijngebruik en polyfarmacie, met de bijbehorende risico’s. We eten te veel bewerkte voeding, bewegen te weinig en ervaren te veel stress, waardoor bij een groot aantal mensen ook de slaap verstoord is. Bij mensen met een genetische aanleg leiden deze factoren gezamenlijk tot de metabole ontregeling die ten grondslag ligt aan de chronische ziekte. Het starten van medicatie zal op de korte termijn zorgen voor een betere glucose- of bloeddrukregulatie. Op de lange termijn is vaak intensivering nodig, omdat het onderliggende ziekteproces niet wordt aangepakt en voortschrijdt. Een voorbeeld is de intensivering van medicatie bij diabetes mellitus type-2 patiënten. De medicatie gaat stapsgewijs omhoog van metformine tot uiteindelijk insuline om hetzelfde stabiliserende effect op de bloedsuikerspiegel te bereiken/behouden. De medicatie zelf kan ook leiden tot bijwerkingen, zoals de bekende maag- darmklachten bij metformine.

Leefstijlinterventie

In de afgelopen tien jaar is veel aandacht ontstaan voor het effect van leefstijlverandering op chronische ziekten. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat leefstijlverandering het ziekteverloop van chronische ziekten kan beïnvloeden en onderliggende factoren aanpakt. Tien jaar geleden is de Stichting Voeding Leeft opgericht. Die ontwikkelt leefstijlinterventies voor mensen met chronische ziekten. Verder zag in 2017 de Vereniging Arts en Leefstijl het levenslicht. Het doel: samen met zorgprofessionals, patiënten, de overheid en zorgverzekeraars leefstijlgeneeskunde implementeren. Sinds 2019 wordt de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) vanuit het basispakket aangeboden. Ook worden veel nascholingen aan- geboden om zorgverleners te helpen de patiënt in de spreekkamer te motiveren en begeleiden. Daarbij is ook het Leefstijlroer van de Vereniging Arts en Leefstijl te gebruiken. Het geeft een overzicht van de leefstijlpijlers en kan gebruikt worden om samen met de patiënt te achterhalen waar winst te behalen valt en welke steun daarbij nodig is.

Afbouwhandleiding

Onderzoek naar leefstijlinterventies, waaronder Keer Diabetes2 Om, laat zien dat een groot gedeelte van de deelnemers diabetesmedicatie kan afbouwen. Het is essentieel dat dit veilig gebeurt, om het risico op incidenten te verkleinen. Denk aan hypoglykemieën of, wanneer iemand een SGLT2-remmer gebruikt, normoglycemische ketoacidose. De Vereniging Arts en Leefstijl heeft samen met Stichting Langerhans, Stichting Voeding Leeft en de zorggroepen ROHA en CHAGZ in 2018 de eerste handleiding voor medicatieafbouw voor diabetes type 2 geschreven. Het gebruik van de handleiding zorgt ervoor dat de patiënt veilig en verantwoord de leefstijlverandering kan ondergaan. De handleiding is geschreven en beoordeeld door ervaren huisartsen, internisten, apothekers, diëtisten, (diabetes)verpleegkundigen en praktijkondersteuners. Het document adviseert wat de voorwaarden zijn voor start van de (leefstijl)interventie, welke stappen gevolgd dienen te worden per medicatiegroep en welke controles uitgevoerd moeten worden. De Vereniging Arts en Leefstijl, Stichting Langerhans en Stichting Voeding Leeft verzorgen scholingen voor extra verdieping in hoe de handleiding te gebruiken.

Onlangs is de nieuwe versie van de handleiding gepubliceerd. Ga naar artsenleefstijl.nl en vervolgens naar ‘shop’. Linksonder aan deze webpagina is de handleiding gratis te downloaden. Een belangrijk verschil met de vorige handleiding is dat in deze versie ook de SGLT2-remmers zijn opgenomen. Vanwege het gunstige effect op het cardiovasculaire profiel van de gebruiker zal het gebruik van deze medicijnen naar verwachting enorm toenemen. Een koolhydraatbeperking tijdens het gebruik van een SGLT2-remmer kan leiden tot een normoglycemische ketoacidose. Om deze patiënten veilig te kunnen begeleiden, zijn nu ook richtlijnen rondom medicatieafbouw voor deze groep opgenomen.

Keer Diabetes2 Om

Mocht het niet lukken de patiënt goed te begeleiden, dan is er voor mensen met diabetes mellitus type 2 het groepsprogramma Keer Diabetes2 Om (KDO). In juli 2022 is dit geduid als de eerste ‘diabetes gecombineerde leefstijlinterventie (GLI)’ in Nederland met een programma voor laag-complexe deelnemers (verhoogde nuchter glucose met of zonder metforminegebruik, diabetes GLI) of hoog-complexe deelnemers (GLI+). De GLI+ biedt intensieve begeleiding en is bedoeld voor mensen die meer steun nodig hebben om medicatie af te bouwen en hun leefstijl aan te passen. De KDO diabetes-GLI wordt vanaf 1 januari 2023 landelijk vergoed vanuit de basisverzekering. De GLI+ wordt in 2023 vergoed door een aantal verzekeraars en maakt vanaf 2024 deel uit van het basispakket.

We hopen dat je enthousiast aan de slag gaat met de afbouwhandleiding. Alleen als we mensen helpen de oorzaak van hun ziekte aan te pakken, waardoor demedicalisatie mogelijk is, kunnen we hen begeleiden naar een gezondere toekomst.