Voor klachten gerelateerd aan het bewegingsstelsel is de fysiotherapeut de aangewezen professional. Maar als het herstel niet verloopt als verwacht, kan het zijn dat er andere factoren meespelen die de klachten in stand houden. Dan wordt het tijd om verder te kijken naar leefstijlfactoren als slaap, stress en voeding. “Hier liggen kansen voor fysiotherapeuten om hun patiënten de beste zorg te bieden”, vertelt fysiotherapeut Jaap Wonders.
Wonders is fysiotherapeut in Leiden, heeft verschillende masters gedaan en is zich gaan verdiepen in leefstijl. “Ik ben al jaren bezig met leefstijl en gezondheid, ook als fysiotherapeut”, vertelt hij. “Er zijn natuurlijk verschillende beroepsgroepen die zich bezighouden met leefstijl, maar ik vind het juist heel belangrijk dat leefstijl binnen de bestaande zorg een plek krijgt. Daarom ben ik als fysiotherapeut leefstijl gaan integreren in mijn werk, heb ik er een populair-wetenschappelijk boek over geschreven en geef ik scholingen aan fysiotherapeuten en andere gezondheidsprofessionals over dit onderwerp.”
Verder kijken bij afwijkend herstel
De relevantie van leefstijl binnen de fysiotherapie ligt voor Wonders vooral bij mensen die niet goed of niet volgens verwachting herstellen. “Ik merkte dat de een wel herstelde van een blessure en een andere gelijkwaardige patiënt niet. Dan is de ingezette behandeling dus niet voldoende en is het tijd om verder te kijken naar welke factoren het herstel belemmeren of bevorderen. Daar komt leefstijl om de hoek kijken. Wij zijn als fysiotherapeuten biopsychosociaal opgeleid. Dus we kijken al breed en weten bijvoorbeeld best veel over naar stress, gedragsverandering en andere psychische en sociale factoren. Maar over voeding en slaap en de samenhang daartussen leren fysiotherapeuten nog niet zoveel.”
Leefstijlinterventie als een van de tools voor de fysiotherapeut
Leefstijlfactoren als voeding en slaap zijn niet bij iedere patiënt een onderdeel van de behandeling. “Als iemand bij me komt met een acuut enkelletsel en daar zijn verder geen onverwachte factoren aan, dan ga ik niet verder op de leefstijl in”, legt Wonders uit. “Het hangt deels af met welke klachten iemand bij me komt en het is ook gevoel en ervaring. Als ik inschat dat er een leefstijlfactor meespeelt ga ik er eventueel dieper op in als de patiënt daar voor open staat. Ik zie het bespreken van leefstijlfactoren als een van de tools die ik in kan zetten. Net zoals manipulaties, massages en oefeningen ook tools zijn. Per patiënt kijk ik wat er nodig is, en wanneer in het traject ik welke tool inzet. Bij sommige patiëntengroepen vraag ik er wel meteen naar, zoals bij mensen met chronische pijn, artrose of langdurige of recidiverende musculoskeletale klachten. Dat beloop is afwijkend, dus dan is het nodig om verder te kijken.”
Fysiologisch te verklaren
Voeding en slaap zijn de leefstijlfactoren waarin Wonders zich extra heeft laten scholen en die hij aan zijn toolbox heeft toegevoegd. “Van mensen met chronische pijn is bekend uit onderzoek dat ze denken dat ze gezond eten, maar dat ze dat over het algemeen niet doen. Door verkeerde voeding kunnen er laaggradige ontstekingen ontstaan in het lichaam, en dat leidt tot een overgevoeligheid van het zenuwstelsel. Daardoor ontstaan sneller pijnklachten. Op het gebied van voeding kun je met deze mensen dus aan de slag met ontstekingsmodulerende voeding. Ook slaap heeft invloed op ontstekingen en de werking van het immuunsysteem, wat samenhangt met pijnsystemen in het lichaam. Als je minder goed slaapt, word je gevoeliger voor pijn, herstelt je lichaam minder goed en neemt de pijn toe. Datzelfde geldt ook voor aanhoudende spier- en peesblessures, en voor bijvoorbeeld artrose. Er zitten vanuit andere leefstijlfactoren allerlei fysiologische mechanismes achter die de klachten in stand houden.”
Alles grijpt op elkaar in
Waar je begint met de aanpak van leefstijl maakt niet zoveel uit, omdat er zoveel samenhang is tussen de verschillende leefstijlfactoren. Wonders: “Per patiënt is het goed om te kijken waar de mogelijkheden liggen. Waar staat iemand voor open, wat wordt je eerste zet? We weten dat het allemaal invloed op elkaar heeft. Als je een slaapinterventie doet, gaan mensen vaak ook gezonder eten en meer bewegen. Maar je kunt ook eerst inzetten op voeding, want voeding heeft ook invloed op de slaap. Kijk waar het grootste struikelblok is en waarmee je succes kan behalen, want dat is ook belangrijk in gedragsverandering.”
Niet makkelijk, wel effectief
Het toepassen van leefstijlinterventies is niet per se eenvoudig, vindt Wonders. “Ik heb me hier wel extra in laten scholen, want mijn kennis op dit gebied was niet voldoende. Hoe beter ik kan uitleggen wat de link is met de klacht, hoe beter de patiënt begrijpt waarom ik als fysiotherapeut er andere factoren bij haal. Het vraagt wel wat andere skills van je dan je als fysiotherapeut gewend bent.”
Maar het is de moeite waard, want hij merkt dat patiënten sneller herstellen als slaap en voeding onderdeel zijn van de behandeling. “Aan de ene kant wordt het werk er niet makkelijker op, want het is vaak een complex verhaal en er zijn meer factoren die je meeneemt. Aan de andere kant zijn de klachten vaak toch al complex en geeft het ook meer ingangen en mogelijkheden. Voorheen dacht ik dat ik bij uitblijvend herstel niet de goede behandeling ingezet had, dat mijn behandeltechnieken niet goed genoeg waren. Nu weet ik dat er veel meer oorzaken kunnen zijn van minder goed herstel en kan ik dat bespreken met mensen. Dan kan je kiezen voor een andere aanpak als de patiënt daarvoor open staat.”
