Professionals in de eerste- en tweedelijnszorg kunnen een belangrijke rol spelen bij de preventie van leefstijlgerelateerde aandoeningen. Toch besteden zorgverleners nog relatief weinig aandacht aan leefstijlcounseling, vanwege beperkte tijd en twijfel over de effectiviteit hiervan. Door gebruik te maken van ‘teachable moments’ wordt de kans groter dat in relatief weinig tijd een gewenste gedragsverandering plaatsvindt.
Op bepaalde momenten zijn patiënten ontvankelijker voor gedragsverandering en leefstijladviezen dan anders. Voorbeelden hiervan zijn tijdens een zwangerschap, bij afwijkende testuitslagen, op het moment dat een ziekte is vastgesteld, of zelfs door de coronacrisis. Dat zijn ‘teachable moments’. Een teachable moment kan door een arts en patiënt samen gecreëerd worden door de risicoperceptie, emoties en het zelfbeeld van een patiënt te bespreken. Vervolgens kunnen paramedici de patiënt aanzetten tot gedragsverandering, door hem of haar te motiveren, diens zelfeffectiviteit te verhogen en vaardigheden aan te leren. Het is dus van belang dat artsen deze potentiële teachable moments herkennen en optimaal benutten.
‘Teachable moments’-model
Onderzoeker Michelle Brust deed onderzoek naar teachable moments. Om teachable moments in de zorg te kunnen benutten moeten zorgverleners weten wat er voor nodig is om een bepaalde gebeurtenis in het leven van de patiënt aanleiding te laten zijn voor gedragsverandering. Er bestaat een ‘teachable moments’- model, gebaseerd op empirisch onderzoek naar stoppen met roken naar aanleiding van belangrijke levensgebeurtenissen. Dit model laat zien dat een levensgebeurtenis of gezondheidsevent een effectief teachable moment wordt voor een individu wanneer die leidt tot: (a) een verhoogde risicoperceptie, (b) een emotioneel-affectieve reactie op de gebeurtenis en (c) een herziening van iemands zelfbeeld, identiteit of sociale rol.
Veelbelovend, maar niet altijd benut
De resultaten van onderzoeken naar leefstijlinterventies tijdens potentiële teachable moments zijn veelbelovend. Zo zijn bijvoorbeeld stoppen-met-roken-interventies bij zwangere vrouwen erg effectief. Ook worden leefstijladviezen positief ontvangen door mensen die screening op kanker hebben ondergaan, zeker wanneer bij hen afwijkingen werden gevonden. Ook een acuut cardiovasculair event blijkt een sterk teachable moment te zijn. Een onderzoek onder patiënten met acuut coronair syndroom laat zien dat een jaar na het cardiovasculaire event 61% van de patiënten nog steeds is gestopt met roken. Daarnaast hangt deelname aan leefstijlinterventies af van de mate waarin een gebeurtenis wordt ervaren als een teachable moment.
Helaas wordt een groot deel van de potentiële teachable moments in de zorg maar beperkt benut. Een onderzoek waarin audioopnames van gesprekken tussen artsen en hun patiënten werden geanalyseerd, liet zien dat in slechts 11% van de gesprekken een teachable moment succesvol werd benut, terwijl in 30% van de gesprekken een teachable moment werd gemist.
Benutten van teachable moments
Hoe kunnen zorgprofessionals deze potentiële teachable moments benutten? Allereerst is het van belang dat potentiële leerbare momenten als zodanig worden herkend. Vaak begint het met een bepaalde zorg van een patiënt, aangewakkerd en uitgesproken door een arts of de patiënt zelf. Het ‘teachable moments’-model bevat richtlijnen over hoe hierop gereageerd kan worden. Het creëren van een teachable moment betekent niet dat artsen zelf uitgebreide leefstijlcounseling hoeven te bieden. Paramedici of anderen kunnen de patiënt aanzetten tot gedragsverandering door hem of haar te motiveren en de zelfeffectiviteit te verhogen . Daarnaast kunnen deze hulpverleners patiënten de benodigde vaardigheden bijbrengen om hun gedrag te veranderen.
Dit artikel is een bewerking van een artikel dat eerder verscheen in het NTvG en op de website van de Coalitie Leefstijl in de Zorg.
