Beweging is een essentieel onderdeel van een gezonde leefstijl, ook voor mensen met een chronische ziekte. De meeste gezondheidswinst is te behalen als inactieve mensen en chronisch zieken meer gaan bewegen. Hier ligt een belangrijke rol voor de huisarts. Tips en voorbeelden voor het beweegadvies in de huisartsenpraktijk.
Positieve effecten bij chronisch zieken
Beweging werkt niet alleen preventief, maar ook curatief. De Gezondheidsraad concludeert dat het gunstige effect van beweging op het risico op vroegtijdig overlijden bij patiënten met hart- en vaatziekten en diabetes vaak vergelijkbaar is met dat van medicijnen.1 Voor bewegen geldt: hoe meer hoe beter. De beweegrichtlijnen voor volwassenen en ouderen zijn minimaal 150 minuten per week verspreid over meerdere dagen matig intensief bewegen (als wandelen of fietsen), aangevuld met minstens 2 keer per week spier- en botversterkende activiteiten, voor ouderen gecombineerd met balansoefeningen. De meeste gezondheidswinst is te behalen als inactieve mensen beginnen met bewegen.1 Ook al halen ze daarbij de beweegrichtlijnen niet: er treedt toch al gezondheidswinst op.1 Bij patiënten met chronische ziekten zijn de volgende positieve effecten van beweging aangetoond:2,3
- Betere glycemische controle bij diabetes type 1 en 2
- Minder en kortere ziekenhuisopnames bij ischemische hartziekte en hartfalen
- Toename van maximale pijnvrije loopafstand bij claudicatio intermittens
- Betere lichaamssamenstelling, meer gewichtsverlies en beter gewichtsbehoud bij obesitas
- Sneller herstel en minder complicaties van behandeling van kanker
- Minder zorggebruik en sneller herstel na acute exacerbatie bij COPD
- Betere conditie van hart en longen bij astma
- Gunstig effect op depressieve klachten
Volgens het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) is aandacht voor beweging essentieel in de zorg voor mensen met chronische aandoeningen of een hoog risico daarop.3 Verschillende NHG-Standaarden noemen een beweegadvies als onderdeel van de behandeling, zoals bij cardiovasculair risicomanagement, diabetes type 2, obesitas en depressie.4
Beweegadvies in de huisartsenpraktijk
Voor de praktische aanpak van het beweegadvies in de huisartsenpraktijk is er de NHG-Zorgmodule Leefstijl Bewegen.3 Hierin staan handvatten om het beweegadvies in de huisartsenpraktijk vorm te geven. Samengevat gaat het om de volgende stappen:3
- Inventariseer hoeveel de patiënt beweegt
- Wat is het wekelijkse bewegingspatroon van de patiënt?
- Wat zijn eerdere ervaringen met sport en bewegen van de patiënt?
- Breng gezondheidsaspecten in kaart die van invloed kunnen zijn op bewegen
- Heeft de patiënt vitale beperkingen, zoals een verminderde hart- of longfunctie?
- Heeft de patiënt fysieke of cognitieve beperkingen?
- Is er sprake van multimorbiditeit?
- Onderzoek de motivatie van de patiënt om meer te bewegen
- Wat zijn de drie belangrijkste redenen voor de patiënt om meer te gaan bewegen?
- Hoeveel vertrouwen heeft de patiënt erin (op een schaal van 0-10) dat het gaat lukken om meer te bewegen?
- Vraag wat ervoor nodig is om dit vertrouwen te verhogen.
- Zijn er belemmeringen voor de patiënt om meer te gaan bewegen? Denk aan angst of eerdere slechte ervaringen.
- Kies samen met de patiënt een aanpak
Een passende aanpak hangt af van de zelfmanagementvaardigheden van de patiënt, de aard en ernst van de aandoening(en), eerdere ervaringen met bewegen en de voorkeuren van de patiënt. In de NHG-Zorgmodule worden verschillende mogelijkheden genoemd:
- Zelf bewegen
De patiënt gaat op eigen gelegenheid meer bewegen en heeft geen behoefte aan begeleiding.
- Bewegen in regulier sport- en bewegingsaanbod
De patiënt gaat bij een sportschool, sportvereniging of ander lokaal sportaanbod meer bewegen onder begeleiding van een beweegprofessional zoals een buurtsportcoach of fitnessinstructeur
- Doorverwijzing naar fysio- of oefentherapeut
De patiënt is zelf niet goed in staat om meer te gaan bewegen of heeft lichte complicaties
- Doorverwijzing naar revalidatie- of sportarts
Er zijn ernstige complicaties of multimorbiditeit waardoor de patiënt specifieke expertise nodig heeft bij het meer gaan bewegen.
>> MELD U HIER AAN VOOR DE NIEUWSBRIEF
Beweegidentiteit
Hoe vaak komt het niet voor dat een patiënt goede voornemens maakt, een abonnement afsluit bij een sportschool en dan toch niet gaat? De vorm van beweging moet wel passen bij de patiënt. Iedereen heeft eigen drijfveren om te bewegen, ook wel beweegidentiteit genoemd.5 Als de gekozen beweegvorm past bij de beweegidentiteit van de patiënt, is de motivatie om ook op lange termijn te blijven bewegen het grootst. De meest voorkomende beweegidentiteiten met bijpassende beweegvormen zijn:5
- Balans
Bewegen als ontspanning en manier om n balans te komen, zoals yoga, wandelen en fietsen
- Kracht
Bewegen als uitdaging en als manier om fysiek en mentaal sterk te worden en beter te presteren, zoals krachttraining, bootcamp en atletiek
- Gezondheid
Bewegen als manier om de gezondheid te verbeteren, zoals hardlopen, wandelen en fietsen
- Figuur
Bewegen als middel om het figuur te verbeteren, zoals fitness en aerobics
- Plezier
Bewegen als manier om plezier te hebben, liefst met anderen, zoals teamsport en groepslessen in de sportschool
- Wedstrijd
Bewegen als competitieve uitdaging en om wedstrijden te spelen, zoals tennis, wedstrijdzwemmen en triatlon
Praktijkvoorbeelden
Er zijn verschillende goede voorbeelden van beweeginterventies in de huisartsenpraktijk. Enkele voorbeelden:
Gecombineerde Leefstijlinterventie
Patiënten met een matig verhoogd gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico kunnen naar een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) worden doorverwezen. Vanaf 2019 wordt de GLI vergoed vanuit de basisverzekering. Deelnemers krijgen twee jaar advies en begeleiding bij voeding, beweging, slaap en ontspanning. Deelnemers worden daarbij geholpen om het juiste beweegaanbod in de eigen omgeving te vinden. Gemeenten hebben mogelijkheden om de deelnemer tegen gereduceerd tarief of gratis te laten bewegen.6 Meer informatie: factsheet voor huisartsen over GLI.
Het looprecept
Het ‘looprecept’ is gestart in Rotterdam, waar huisartsenpraktijken wandelgroepen organiseren voor patiënten, waarbij de huisarts of praktijkondersteuner vaak ook zelf meelopen. Ook andere huisartspraktijken in Nederland kunnen zich aansluiten als ambassadeur en loopgroepen organiseren. Meer informatie: www.looprecept.nl.
Nationale Diabetes Challenge
Deze challenge voor mensen met diabetes type 2 wordt jaarlijks georganiseerd door de Bas van de Goor Foundation. Deelnemers wandelen in een groep gedurende 20 weken ten minste één keer per week en één uur lang in hun eigen woonplaats of buurt. Deze wandelingen worden georganiseerd door zorgprofessioals die zelf ook meelopen, zoals de huisarts, praktijkondersteuner, buurtsportcoach of leefstijlcoach. De periode wordt afgesloten met een groot festival waar de laatste kilometers gezamenlijk worden gelopen op één locatie in Nederland. Meer informatie: www.nationalediabeteschallenge.nl.
Conclusie
Een beweegadvies is een essentieel onderdeel van de zorg voor mensen met chronische aandoeningen of een hoog risico daarop. Juist bij hen is veel gezondheidswinst te behalen. Elke toename van beweging levert voordeel op, ook al worden de beweegrichtlijnen niet gehaald. Het is belangrijk om samen met de patiënt een passende aanpak te kiezen. Dit kan variëren van op eigen gelegenheid meer gaan bewegen tot doorverwijzen naar GLI, fysiotherapeut of revalidatiearts. Een huisarts kan zelf het goede voorbeeld geven door de organisatie en actieve deelname van bijvoorbeeld wandelgroepen of de Nationale Diabetes Challenge.
Bronnen
- Beweegrichtlijnen 2017. Gezondheidsraad, Den Haag, publicatienr. 2017/08
- Handboek leefstijlgeneeskunde, De basis voor iedere praktijk (2020). Onder redactie van dr. Maaike de Vries en drs. Tamara de Weijer. Bohn Stafleu van Loghum, ISBN 9789036823234
- NHG-zorgmodule Leefstijl Bewegen (2015) https://www.nhg.org/themas/publicaties/nhg-zorgmodule-leefstijl-bewegen-volledige-tekst, geraadpleegd op 30 augustus 2021
- Schiphof D, Rozendaal R, De Koning M et al. (2019) Beweegadvies in de huisartsenpraktijk. Huisarts Wet 62:DOI:10.1007/s12445-019-0166-2
- Hét handboek voor de leefstijlcoach (2020). Karine Hoenderdos, Marjan Hulshof en Yneke Kootstra. Academie voor Leefstijl En Gezondheid, ISBN 9789090334189
- Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI), Factsheet voor huisartsen (2021), Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
