“We hebben een prachtig systeem waarbij honger en verzadiging worden geregeld, maar als je om je heen kijkt zie je dat het niet werkt. Want daar tegenover staan systemen die toch stimuleren om te eten, ondanks dat je verzadigd bent. En dan ontstaat overgewicht.” Onderzoeker Susanne la Fleur weet alles over het ontstaan van obesitas en wat er in het brein gebeurt. Samen met Laura Koekkoek en Charlene Diepenbroek schreef zij een hoofdstuk hierover in het Leerboek Voeding.
Ondanks alle kennis die we hebben over obesitas is nog steeds vaak de aanname dat afvallen een kwestie is van wilskracht. Maar dit misverstand wil Susanne la Fleur de wereld uit helpen. “In de hersenen van mensen met obesitas vinden allerlei veranderingen plaats, waardoor er een grotere motivatie is om te eten en waardoor de beloning van eten minder groot is. Mensen hebben dus meer behoefte aan eten, en als ze eten hebben ze meer nodig om dat belonende effect te ervaren”, legt La Fleur uit. “Dan ontstaat er al snel een vicieuze cirkel, gedicteerd door het brein en verstoorde systemen.”
Meer motivatie en minder beloning
Samen met Mireille Serlie deed La Fleur onderzoek naar wat er in de hersenen gebeurt bij mensen met obesitas. Ze lieten onder meer plaatjes zien van voeding met veel calorieën tegenover voeding met weinig calorieën. “Daarin zien we dat de hersenen van mensen met obesitas veel heftiger reageren op de voeding met veel calorieën. De drang, of interne motivatie, om te eten, is bij deze mensen dus veel groter.”
Tegelijkertijd is het beloningssysteem in reactie op voeding gedempt. Dat blijkt uit een onderzoek waarin mensen suiker of vet in de maag ingedruppeld kregen. “Hierbij zagen we dat bij mensen met obesitas het beloningssysteem veel minder reageert dan bij mensen zonder obesitas.”
Blijvende behoefte aan eten
“Onze interpretaties uit deze onderzoeken is dat door deze veranderingen in het brein de behoefte blijft bestaan om te eten. Dat is een interpretatie, want we kunnen bij mensen niet in de hersenen veranderingen aanbrengen en dan het effect daarvan op gedrag testen bij mensen. Dat moeten we uit dierproeven halen. Gelukkig is ons systeem van eetlust en verzadiging bijna 1 op 1 hetzelfde als dat van ratten, dus daar kunnen we die link wel maken. Bij ratten zien we dat als we het beloningssysteem platleggen, dat ze dan minder gaan eten. Terwijl bij het stimuleren van het beloningssysteem ze veel meer moeite gaan doen voor lekker eten. Dus we verwachten dat hetzelfde gebeurt bij mensen.”
Timing en ritmiek
Het huidige onderzoek van La Fleur op het gebied van eetlust en het brein is gericht op ritmiek. Het lijkt gunstig te zijn, wanneer men met een dieet probeert af te vallen, om in de ochtend het overgrote deel van de calorieën binnen te krijgen en dat te minderen richting de avond. “Wanneer meer in de ochtend gegeten wordt dan in de avond zie je bijvoorbeeld dat de reactie in het brein op die plaatjes anders is dan wanneer je meer eet in de avond dan in de ochtend. In afvalprogramma’s blijkt ook dat als mensen precies dezelfde maaltijd vroeger óf later op de dag eten, dat vroeg eten beter is. Het beloningssysteem reageert efficiënter en daardoor is er daarna minder behoefte aan nog extra eten. Je lichaam kan vroeg op de dag blijkbaar beter omgaan met voedingsstoffen. Als mensen vroeg in de ochtend eten is het makkelijker om gewicht te verliezen en om gewichtsverlies te behouden.”
Brein verandert langzaam
Nu blijft natuurlijk de uitdaging dat het bij gewichtsverlies gaat om het aanpassen van gedrag. En dat gebeurt niet 1-2-3 . “De hersenen zijn veranderd bij obesitas, maar dit verandert niet zomaar terug. Ook al ben je gewicht kwijt, het brein blijft nog de behoefte aan voeding houden. Dit is waarschijnlijk een van de redenen waarom het jojo-effect ontstaat. Bij bariatrische chirurgie zien we dat pas na een jaar of 3 het beloningssysteem weer verbetert. Dan nog is het niet terug naar normaal. Dat maakt het dus ontzettend moeilijk om gewichtsverlies te behouden.”
Ondersteuning
Het kan zinvol zijn om de periode tussen het afvallen en de verbetering in het brein te overbruggen met bijvoorbeeld medicijnen om mensen te ondersteunen. “Er wordt nu gebruik gemaakt van medicijnen die de eetlust remmen, zoals Saxenda. Wat dit GLP1 medicijn doet, is dat het effect heeft op het verzadigings- en beloningsgebied, waardoor mensen minder honger hebben. Zodra ze stoppen met het medicijn, gaat dat gewoon weer terug naar hoe het was. Dus die gedragsverandering moet in de tussentijd wel in gang gezet zijn, zodat het brein zich ook daadwerkelijk aanpast. Daarnaast is het zo dat we weinig afweten van de effecten op lange termijn. Er zijn studies van 2 à 3 jaar naar deze medicijnen, maar we weten niet wat het doet als je het 10 tot 15 jaar gebruikt.. Leefstijl moet onderdeel blijven van de behandeling van obesitas. Je moet alsnog aan de slag met het inslijten van nieuwe gewoontes. Een gezonder eetpatroon heeft effect op de hersenen.”
Obesitas gaat niet om wilskracht
“Door deze kennis over de veranderingen van het brein bij obesitas hopen we dat er ook meer begrip komt. Obesitas gaat niet om wilskracht. Er vindt daadwerkelijk een verandering in je brein plaats waardoor het niet meer zo goed reguleert als het zou moeten. Dat moet je mensen uitleggen, als mensen dat begrijpen kan dat al helpen.”
Het Leerboek Voeding is te koop via de webshop van BSL. Op de eigen site van het Leerboek staan video’s en meer informatie.
