De gezondheidsverschillen in Nederland zijn groot. Dat kwam ook weer duidelijk naar voren in de recente Toekomstverkenning van het RIVM. Iedereen die in de zorg werkt, speelt een rol in het verkleinen van deze verschillen. “Een groot deel van de gezondheidsproblemen ontstaan buiten domein van gezondheid. Dat is waar we in de spreekkamer naar moeten kijken en iets mee moeten doen”, vertelt Sanne Niemer, senior projectleider en adviseur bij Pharos.
Bij mensen met een lagere sociaaleconomische positie (SEP) komen relatief veel gezondheidsproblemen voor. Ze worden zo’n 15 tot 21 jaar eerder ziek dan mensen met hogere inkomens, en overlijden gemiddeld 6 jaar eerder. “Dit zijn dus de mensen die we veel terugzien in de gezondheidszorg”, vertelt Niemer. “Zo’n 35% van de volwassenen heeft beperkte gezondheidsvaardigheden, maar van de mensen die zorg nodig hebben, ligt dit percentage mogelijk hoger.” Dat betekent dus dat de helft van het spreekuur is gevuld met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden of die moeite hebben met lezen en schrijven. “Daar moet je iets mee als zorgprofessional.”
Aannames en oordeel
Het meest belangrijk is volgens Niemer om echt te kijken naar de persoon die tegenover je zit. “We merken in de leefstijlhoek dat er nog wel eens foute aannames gedaan worden over patiënten. Bijvoorbeeld over mensen die hun medicatie niet goed gebruiken. Dat wordt vaak gezien als onwil, maar zij weten misschien gewoon niet hoe ze dat moeten doen. Of mensen die niet op hun afspraak komen, weten misschien niet precies wanneer de nieuwe afspraak is, of kunnen het buskaartje niet betalen. Een gebrek aan motivatie kan ook komen omdat mensen belangrijker dingen aan hun hoofd hebben. We moeten af van het individueel kijken naar verantwoordelijkheid of zelfs schuld, maar kijken naar de persoon die tegenover je zit. Zeker bij mensen met een lage SEP is er vaak een stapeling van problemen die invloed hebben op de gezondheid, die ze niet zomaar om kunnen keren.”
Stress maakt het moeilijker
Chronische stress is daarbij een heel grote factor, die nog wel eens over het hoofd wordt gezien. Het is een stille veroorzaker van veel gezondheidsproblemen. Niemer: “Stress heeft fysieke gevolgen. Het verhoogt de kans op hart- en vaatziekten of diabetes, en heeft invloed op overgewicht en obesitas. Bovendien maakt stress het moeilijk om de juiste keuzes te maken, zelfs als je die eigenlijk wel zou willen. En dan loop je tegen een vicieuze cirkel aan: je probeert gezond te leven, maar de stress zorgt ervoor dat je niet in staat bent om de adviezen die je krijgt op te volgen. Dan voel je je weer schuldig, wat de stress nog verder verhoogt.”
Ga het gesprek op maat aan
Het gaat er dus om om verder te kijken. Om het brede gesprek aan te gaan. Daarin gaat het verder dan de medische klachten of hulpvraag, maar worden ook achterliggende oorzaken en bredere context van iemands situatie besproken. “Wat speelt er in iemands leven? En ook: is een leefstijlverandering nu eigenlijk wel haalbaar? Iemand die in de schuldhulpverlening zit is misschien allang blij dat er iets te eten is. Zelf verse gezonde maaltijden klaarmaken is soms gewoon teveel gevraagd.”
Een tweede punt van aandacht voor iedere zorgprofessional is om op een heel begrijpelijke manier te communiceren. Over de inhoud van de behandeling, over afspraken, over leefstijlaanpassingen; mensen moeten weten wat er van ze wordt verwacht. “Het probleem ligt vaker dan we denken op het punt dat de uitleg niet begrijpelijk genoeg was. Dan kan je je afvragen: ligt het aan de gezondheidsvaardigheden van de patiënt, of aan de uitleg van de zorgverlener? Het begint met het duidelijk overbrengen van de informatie, pas dan kan iemand stappen zetten.”
Iedereen waardeert begrijpelijk communicatie
Begrijpelijke informatie is overigens voor iedereen belangrijk, benadrukt Niemer. “Ook als je op hbo of wo niveau opgeleid bent wil je begrijpen wat er wordt bedoeld als het over je gezondheid gaat. Er zijn allerlei wetenschappelijke onderzoeken die laten zien dat iedereen ongeacht achtergrond, inkomen of opleiding begrijpelijke informatie beter beoordeelt. We horen nog wel eens het bezwaar dat mensen met een hogere opleiding zich dan niet serieus genomen voelen. Dat is niet waar. En als zij meer willen weten, vinden zij hun weg wel. Bovendien moet je niet vergeten dat bezoeken aan een zorgprofessional -afhankelijk van de omstandigheden – stressvol kunnen zijn. Het is iedereen wel eens overkomen dat je bij de arts geweest bent en als je eenmaal buiten staat dat je dan niet meer precies weet wat er is gezegd. Onder stress heeft iedereen beperkte gezondheidsvaardigheden. En bij mensen waar veel speelt en waar het lastig is, gebeurt dit de hele tijd.”
Verkleinen gezondheidsverschillen
Pharos werkt als expertisecentrum continu aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. En daar ligt volgens Niemer een rol voor iedere zorgprofessional. “We moeten er met elkaar voor zorgen dat de gezondheidsverschillen kleiner worden, of in ieder geval niet vergroten. We moeten uitkijken dat we niet alleen de groep die het al goed doet nog beter maken. Maar dat we juist de groepen helpen die het lastiger hebben. Door goed te communiceren, door er over na te denken wie tegenover je zit. Door te kijken wat voor die ene persoon belangrijk is. Het is namelijk niet alleen hun probleem, maar ook jouw verantwoordelijkheid.”
