Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat leefstijlinterventies bijdragen aan de behandeling van chronische aandoeningen zoals diabetes type 2, mentale klachten en hart- en vaatziekten. Toch blijft leefstijl vaak onbesproken tussen patiënt en zorgverlener. Veel mensen met gezondheidsklachten belanden daardoor in een medische draaideur van medicijnen, behandelingen en ingrepen, zonder duurzame verbetering van hun gezondheid.
De vernieuwde Kennisbundel Wetenschappelijk Bewijs Leefstijlgeneeskunde van Lifestyle4Health en de Coalitie Leefstijl in de Zorg laat zien dat dit anders kan. De bundel, samengesteld door experts van onder meer TNO, UMC’s, Vereniging Arts & Leefstijl en de Patiëntenfederatie Nederland, roept beleidsmakers en zorgbestuurders op om leefstijl structureel te verankeren in de behandeling van chronische ziekten.
Meer chronische ziekten en stijgende zorgkosten
Het aantal mensen met een chronische aandoening blijft stijgen. Volgens het RIVM groeit dit aantal van 10,5 miljoen in 2022 naar bijna 12 miljoen in 2050. Tegelijkertijd nemen de zorgkosten toe: van 113 miljard euro in 2022 naar een verwachte 202 miljard in 2050. De ziekenhuiszorg vormt hierbij de grootste kostenpost.
Leefstijl speelt een cruciale rol in deze ontwikkeling. Veel chronische aandoeningen hangen direct samen met factoren als voeding, beweging, slaap, stress en sociale verbondenheid. Door hier vroegtijdig op in te zetten, kan veel gezondheidswinst worden geboekt en kunnen zorgkosten worden teruggedrongen.
Groeiend bewijs voor leefstijlgeneeskunde
De kennisbundel brengt de belangrijkste onderzoeken van de afgelopen vijf jaar samen over de effecten van leefstijlinterventies bij chronische aandoeningen. Waar de eerste editie in 2019 vooral een verkenning was, laat de update zien hoe snel het bewijs zich ontwikkelt. De kennis over leefstijlgeneeskunde is de afgelopen zes jaar minstens verdubbeld tot verdrievoudigd – zowel in onderzoek als in praktijk en beleid.
In de kennisbundel komen verschillende aandoeningen aan bod, met de biologische mechanismes die daarachter liggen, zoals laaggradige ontstekingen. Vervolgens beschrijft de kennisbundel hoe leefstijl invloed kan hebben op die mechanismes, en welke interventies op dat gebied zijn onderzocht. Dit staat beschreven voor cardiometabole aandoeningen, kanker, aandoeningen van het bewegingsapparaat (bv osteoporose, fibromyalgie en artrose), dementie en psychische aandoeningen.
Leefstijl nog te weinig onderwerp van gesprek
Uit de bundel blijkt dat leefstijlinterventies herstel bevorderen en bij ongeneeslijke aandoeningen het functioneren verbeteren. Aanpassingen in voeding, beweging, slaap en ontspanning leiden tot meer welzijn, minder pijn en een lager medicatiegebruik. Zonder structurele aandacht voor leefstijl blijven behandelingen vaak minder effectief en niet duurzaam. Dit bewustzijn groeit onder zowel patiënten als zorgprofessionals. Steeds meer mensen willen weten wat zij zelf kunnen doen om hun gezondheid te verbeteren, en ook zorgverleners voelen zich beter toegerust om dat gesprek te voeren. Toch gebeurt het nog lang niet altijd.
Uit onderzoek blijkt dat 81 procent van de patiënten het leefstijlgesprek belangrijk vindt, maar dat dit in ruim de helft van de consulten niet plaatsvindt. Een derde van de patiënten mist informatie of ondersteuning van de zorgverlener. De beweging is ingezet, maar leefstijl is nog geen vanzelfsprekend onderdeel van reguliere zorg. In de bundel is ook aandacht voor ontwikkelingen op dit gebied, zoals de leefstijlloketten en het gebruiken van wachttijd als voorbereidingstijd, en welke aangrijpingspuntne je als zorgverlener hebt om leefstijl ter sprake te brengen.
Gezonde keuzes mogelijk maken
Ook de zorgomgeving zelf kan helpen om gezonde keuzes te stimuleren: rookvrije instellingen, beweegvriendelijke ruimten en een gezond voedingsaanbod zouden vanzelfsprekend moeten zijn. Daarnaast is het essentieel dat leefstijlinterventies begrijpelijk en toegankelijk zijn voor iedereen – ongeacht opleidingsniveau, taal of achtergrond – om gezondheidsverschillen niet verder te laten groeien. Patiënten, zorgverleners, beleidsmakers en onderzoekers worden opgeroepen om de inzichten te benutten en samen te werken aan versnelling van leefstijlgeneeskunde.
