“We pakken het helemaal verkeerd aan in de gezondheidszorg. Ook orthopeden zijn gaten aan het dichten, rennen zich een burnout om aan de achterkant alles te repareren, maar we moeten naar de voorkant. Niet wachten tot iemand artrose of een peesruptuur heeft, maar starten bij een gezond metabolisme. Onze grote koolhydraatinname met overgewicht en insulineresistentie als gevolg zijn de grootste boosdoeners van allerhande klachten. We zijn knettergek met zijn allen”. Dat vindt orthopeed Wouter van Wijhe, werkzaam in Noorwegen.
“Je bent huisarts en ziet al jaren dezelfde patiënt. Naarmate die ouder wordt, wordt hij ook wat dikker. Hij krijgt hoge bloeddruk. Het cholesterol stijgt. Glucosewaarden worden hoger. Vervolgens krijgt hij een peesontsteking in de schouder. En dan stuur je hem naar een man met een mes om dat te repareren.” Van Wijhe schetst het beeld van patiënten zoals hij die op zijn spreekuur ziet. “Die hele cascade aan problemen is te verwachten vanaf het moment dat die buikomvang toeneemt. Maar in plaats van dan in te grijpen op de oorzaak, wachten we tot het verder en verder gaat en het hele metabolisme ontregeld is.”
‘Versuikering’ van pezen en kraakbeen
Om de link te begrijpen tussen orthopedische klachten en insuline, moeten we terug naar de basis fysiologie. “Van artrose weten we inmiddels dat het niet puur mechanisch is, maar dat het een degeneratieve metabole ziekte is”, legt Van Wijhe uit. “Door ons voedingspatroon met veel te veel koolhydraten hebben we constante hoge glucosespiegels die gevolgd worden door constant hoge insuline spiegels. Als we dit lang genoeg doen worden we insuline resistent en raken de glucosespiegels ontregelt. Door de de hoge glucose spiegels ontstaat een Maillard-reactie die leidt tot Advanced Glycation End products (AGEs). Deze AGEs koppelen aan collageen. Collageen is een cruciaal onderdeel van kraakbeen en van pezen. Door die ophoping van AGEs treedt een versuikering -glycatie- op van de pezen en het kraakbeen; dit kan je zien onder een microscoop. Door die glycatie worden de weefsels stijver en minder flexibel. Dit gaat gepaard met ontstekingsreacties, rupturen en andere problemen. Als zo´n peesruptuur het gevolg is van een metabole disbalans, dan is het niet verwonderlijk dat het hechten ervan geen goed effect geeft.”
Via vetweefsel verzwakking van collageen
Er is nog een tweede mechanisme waardoor ons voedingspatroon tot orthopedische klachten leidt, en dat ontstaat omdat vetweefsel leptine aanmaakt. Van Wijhe: “Leptine kan enzymen activeren – MMP´s; matrix metalloproteinase- die betrokken zijn bij de afbraak van collageen in gewrichten en pezen. Insuline heeft normaal een remmende werking op dat enzym, maar als je insulineresistent wordt, valt die remmende werking weg. Daardoor ontstaat verhoogde afbraak van collageen. Ook dit mechanisme draagt bij aan artrose en peesklachten. Die laatste groep betreft impingementklachten van de schouder, tennisellebogen, achillespeesontstekingen. Ook slijmbeursontstekingen rondom de heup hebben daarmee mee te maken vanwege de aanhechting van de heup van de bilspier die daar zit. Dit zijn allemaal klachten die je grotendeels ziet bij mensen tussen 40 en 70 jaar, meestal met overgewicht.”
Geen eerlijke strijd
Op zijn spreekuur bespreekt Van Wijhe dan ook bijna altijd de leefstijl, en met name dit proces erachter. “Ik leg mensen hoe het zit met overgewicht, glucose, insuline en insulineresistentie. Ik heb een mooie grafiek erbij die de ontwikkeling van insulineresistentie inzichtelijk maakt. Mensen weten dit niet. Als je hier niet over geïnformeerd bent, is het een oneerlijke strijd. We meten het glucosegehalte, maar zolang we geen insulinelevels meten, krijgen we er geen inzicht in. Die insulineresistentie is al jarenlang bezig, voordat de glucosespiegels stijgen.”
“Maar hierover leren we in de opleiding niets, terwijl het eigenlijk zo logisch is. Ik mis ook een bepaalde nieuwsgierigheid in de medische wereld. Waarom hebben zo veel mensen hoge bloeddruk? Waarom zijn er sinds de jaren ’80 zo veel meer chronische ziektes? Dat zijn de vragen die we ons moeten stellen, in plaats van er een pilletje voor te geven en door te gaan. Maar we nemen vaak niet de tijd om uit te zoomen en dit grotere plaatje te zien.”
Weinig moeite
Van Wijhe weet uit eigen ervaring dat het niet per se moeilijk hoeft te zijn om anders te gaan eten. Als je maar iets vindt dat bij je past. Hij was zelf te zwaar en het lukte niet om af te vallen door minder te eten en meer te bewegen. “Daar kwam automatisch een schuldgevoel bij dat ik me een slappe zak voelde dat het niet lukte.” Tot een podcast met Wim Tilburgs van Je Leefstijl als Medicijn hem de ogen opende. Hij was spectaculair afgevallen door bewerkte voeding eruit te gooien. “Ik dacht: ‘Dat kan ik ook’. Drie maanden later was ik 15 kilo lichter en was ik ook af van mijn rugklachten. Het kostte me weinig moeite. Ik kan heerlijk eten en voel me stukken beter.”
Alles wat groeit, zwemt, vliegt en loopt
Wat is zijn advies aan de patiënten? “Het is eigenlijk heel simpel: eet echt voedsel. Zonder pakjes of zakjes. Kies voor wat op de aarde groeit, zwemt, vliegt en loopt. Behalve aardappelen, rijst en andere producten met veel koolhydraten. Het belangrijkst is dat je weg blijft van alles wat ultrabewerkt is. Ook de broodcultuur in Nederland zouden we van weg moeten. De Schijf van Vijf beveelt nog altijd aan om koolhydraten het grootste deel van je voeding te laten zijn. Maar 1 boterham bevat zo 5 suikerklontjes. Eentje daarvan circuleert rond, de andere 4 worden omgezet in vet. We hebben helemaal geen glucose nodig, dat maakt je lichaam zelf aan.”
Bijna niet over te discussiëren
Maar dit is een harde strijd om te leveren. “Sinds Ancel Keys in de jaren ’60 het verzadigde vet als boosdoener neerzette, zijn we massaal overgegaan op koolhydraten als vervanging van vet. Het zit diep in ons verankerd dat verzadigde vetten de boosdoener zijn, maar dat blijkt nergens uit. Vet krijgt de schuld van wat de suikers doen. Maar die boodschap stuit op weerstand. Grote namen die hier al jaren voor strijden zoals Tim Noakes en Peter Brukner zijn hierdoor verwikkeld geraakt in juridische problemen, tot rechtszaken aan toe. Het is bijna een soort corruptie die diep in het systeem zit. Maar we kunnen niet om die basis fysiologie heen, dat moet het fundament zijn van het geneeskundestelsel. Ik was me daar nooit zo bewust van, maar nu mijn ogen zijn geopend, zie ik dat dit de manier is om mensen gezonder te krijgen, de gezondheidszorg te verbeteren en de zorgkosten te laten dalen.”
