“Zingeving is de onzichtbare kracht achter de keuzes en inspanningen die we als mens maken, en daarmee ook cruciaal bij het halen van leefstijl- en behandeldoelen in de ggz.” Dat zei psychiater Rogier Hoenders in zijn oratie op 18 oktober. Hij accepteert hiermee officieel de nieuwe leerstoel zingeving, leefstijl en geestelijke gezondheid.
Hoenders is al jaren bezig met het holistische perspectief op de mens binnen de GGZ. Mede hierom startte in 2006 het Centrum Integrale Psychiatrie bij Lentis. “Mensen die op deze afdeling binnenkomen hebben gemiddeld al een behandelperiode van 11 jaar achter de rug”, vertelde laudator Stynke Castelein in haar introductie. “Deze mensen komen met andere vragen: ‘dokter, waar doe ik het voor?’. Het ervaren van zingeving is erg belangrijk in het herstelproces, ongeacht je leefstijl. Het is de belangrijkste factor bij het herstel van suïcidaliteit. Zo belangrijk kan het zijn.”
1 op de 4 heeft psychische aandoening
Hoenders zet in zijn oratie uiteen dat er een grote stijging is in het aantal mensen met een psychische stoornis. “Het percentage Nederlanders met een psychische stoornis is in 7 jaar tijd van 17 procent naar 26 procent toegenomen”, vertelt hij. “Dat komt neer op 1 op de 4 mensen. We zien nu bij 1 op de 3 jongeren al een psychische stoornis.
Rol van leefstijl gedurende hele beloop
Leefstijl speelt een rol bij zowel het ontstaan als het beloop van de klachten. Ook leven mensen met een psychische aandoening 10 tot 15 jaar korter dan de algemene bevolking. Hoenders: “Dit komt deels door de ziekte, door bijwerking van medicatie, maar opnieuw ook door leefstijlfactoren. We wachten we met verwijzen, behandelen en betalen voor behandeling tot de ziekte al is ontstaan. Daarmee dragen we in feite zorg voor de ziekte. Op dit moment is er bij een kwart van ons een behoefte op psychische hulp maar we hebben een maximale capaciteit van minder dan 1 op de 10. En dat gaat nooit werken.”
Verandering van zorgsysteem
Er is een verandering van ons zorgsysteem nodig. “Het probleem is dat ons gezondheidszorgsysteem dateert uit een tijd dat infecties, ongelukken en oorlog de belangrijkste redenen van ziekte en overlijden waren. Onze geneeskunde is hierop ingericht met een focus vooral op acuut ingrijpen en symptoomvermindering. En is daar ook heel effectief in. Maar we hebben nu meer te maken met chronische ziektes, met als belangrijkste oorzaak de moderne westerse leefstijl. Wij moeten ons zorgsysteem en onze visie op gezondheid hier nog op aanpassen.”
Nieuwe visie
De visie op werkelijke gezondheidszorg gaat meer over preventie, het trainen van vaardigheden om met de uitdagingen van het leven om te kunnen gaan, en zelf regie te kunnen voeren. “Hierbij speelt leefstijl natuurlijk een belangrijke rol. Het gaat om voeding, beweging, ontspanning, slaap, genotmiddelen, sociale relaties. Maar bovendien vooral en wellicht het belangrijkste is zingeving. Dit raakt aan de kern: het geeft richting en betekenis aan het leven.”
Andere uitkomstmaten
Uit onderzoeken komt nog niet altijd naar voren dat interventies op leefstijl ook daadwerkelijk invloed hebben op de klachten of de aandoening. “Leefstijlgeneeskunde lijkt veelbelovend. Mensen met psychische aandoeningen zijn ook positief en zien het als haalbaar en wenselijk”, vervolgt Hoenders. “Maar het is niet alleen maar succesvol. Resultaten in goede overzichtsstudies laten we zeggen beperkte effecten zien op de vermindering van psychopathologie. Toch zien we in verschillende studies dat het in algemene zin beter gaat met de deelnemers. Dat ze bijvoorbeeld weer kunnen werken omdat ze zich beter voelen en dat ze ondanks dezelfde klachten toch beter functioneren. Wellicht moeten we dus kijken naar andere uitkomstmaten. Niet zozeer gericht op pathologie, ziekte of symptomen, maar meer op gezondheid, veerkracht en functioneren. De laatste jaren komt er echt steeds meer acceptatie en draagvlak voor deze zorgvisies en werkwijzen.”
Zingeving de stuwende kracht
Binnen de leefstijl ziet Hoenders zingeving als onzichtbare, maar cruciale kracht achter de keuzes en inspanningen die we als mens maken. “Gezonder ouder worden is prachtig, maar wat ga je dan met die tijd doen? Zingeving is gerelateerd aan meer fysieke gezondheid, mentale gezondheid, een langere levensduur, die wel vier tot zes jaar kan oplopen, en meer kwaliteit van leven. Zingeving en leefstijl zijn daarnaast ook onderling gecorreleerd. Mensen met een omschreven zingeving die daar actief mee zijn, leven gemiddeld een gezondere leefstijl. Zingeving ook een krachtbron. Het helpt ons bij het bereiken van duurzame gezonde gedragsverandering, daar het gerelateerd is aan datgene wat het allerbelangrijkste is in ons leven.”
“Toch wordt het onderwerp zelden expliciet benoemd. Patiënten komen ook niet bij ons op het spreekuur met: ‘Dokter, ik heb een zingevingsvraag’. Wat ze wel vragen is: ‘maar hoe dan nu nog verder? Waar leef ik nog voor?’ Zingeving is daarmee de spreekwoordelijke olifant in de spreekkamer. Overal aanwezig, maar zelden benoemd. Zorgverleners kennen er vaak minder belang aan toe en voelen ze zich vaak onvoldoende toegerust om het gesprek hierover aan te gaan, terwijl patiënten dat anders zouden willen. Maar het expliciet maken van impliciete zingevingsvragen, die overal aanwezig zijn maar niet benoemd worden, levert potentieel veel op.
