Dementie is de snelst groeiende doodsoorzaak in Nederland. Het overgrote deel van deze mensen heeft Alzheimer. Door een gezonde leefstijl is naar schatting minimaal 40% van de gevallen van Alzheimer te voorkomen. Maar in de praktijk ligt dat percentage waarschijnlijk nog veel hoger. “Kleine studies naar alles omvattende leefstijlinterventies zijn ongekend positief”, aldus Ben van Ommen van TNO. In samenwerking met Martine Geerts van het platform Alzheimer-preventie hoopt hij een grote RCT uit te gaan voeren naar de effectiviteit van een preventief leefstijlprogramma.
Meer of minder genetisch risico
De grootste risicofactor voor het krijgen van dementie is leeftijd. Bij het overgrote deel van de mensen ontwikkelt dementie zich op hogere leeftijd. Je kunt er een genetische aanleg voor hebben. Martine Geerts legt uit hoe dat zit. “Er zijn een aantal genen waarvan we weten dat die het risico op Alzheimer verhogen. De bekendste is het Apoe-gen. Dit gen heeft twee zijdes en aan elke zijde zit een Apoe-variant. De variant die het risico op Alzheimer verhoogt is Apoe4. Als je Apoe4 aan 1 kant hebt heb je een 3 keer hoger risico. Als je Apoe4 aan beide kanten hebt, is je risico tot wel 15 keer hoger (dat komt neer op ca. 70% kans op Alzheimer). Maar het blijft altijd een kans dat je het ontwikkelt. Ook al is je genenpakket nog zo ongunstig, met leefstijl kan je het ontwikkelen van Alzheimer heel lang uitstellen, en wellicht helemaal voorkomen.”
Leefstijl ook bij beginnende dementie
Leeftijd en erfelijkheid zijn belangrijke risicofactoren. Maar door een gezonde leefstijl is Alzheimer grotendeels te voorkomen en het sterke vermoeden is dat een leefstijlverandering bij beginnende klachten van Alzheimer de klachten kan doen vertragen, of soms om te draaien. “In de praktijk zien we dat als mensen met beginnende klachten hard aan de slag gaan met leefstijl, dat ze dan beter gaan scoren op cognitieve testen”, vertelt Geerts. Ook het eerste wetenschappelijke bewijs wijst die kant op. Van Ommen: “Er zijn 4 kleine interventiestudies geweest die een multimodale leefstijlinterventie hebben uitgevoerd. Die duurden allemaal minimaal 9 maanden en bestonden uit 20 tot 40 patiënten. De uitkomsten van de interventie bij deze mensen waren allemaal positief. Een van deze studies liet zien dat 22 van de 25 deelnemende patiënten vooruit gingen op de MoCA, een cognitieve test. Dat is ongekend positief.”
Neuro-inflammatie
Van Ommen kan die resultaten wel goed verklaren. “Door gezond te leven schakel je twee belangrijke oorzaken van dementie uit: een energietekort in de hersenen en inflammatie of neuro-inflammatie. Neuro-inflammatie kan onder meer komen door verkeerde voeding, een gebrek aan beweging, overgewicht, verminderde doorbloeding, infectieziektes en een teveel aan toxische verbindingen. Voor dat laatste is bij de ziekte van Parkinson die link al duidelijk aangetoond, en bij Alzheimer is dat waarschijnlijk niet anders.
Energietekort
Energietekort in en naar de hersenen is een tweede belangrijk mechanisme. “Als we ouder worden – en dat begint al rond je 40e – neemt het energieniveau in de hersenen af”, legt Geerts uit. “Je hersenen krijgen minder energie, terwijl voor de hersenen geldt: hoe meer energie hoe beter. Dat wordt gezien als de oorzaak van cognitieve achteruitgang. Dit kan je verbeteren door te zorgen dat er genoeg energie naar de hersenen kan, in de vorm van glucose en ketonen. Hiervoor moet je hart- en vaatstelsel dus gezond zijn en moet er sprake zijn van metabole flexibiliteit; een afwisseling tussen glucoseverbranding en vetverbranding.” En ook bij het energietekort spelen insulineresistentie, infecties, toxische verbindingen en allerlei andere zaken een rol. “Er is dus niet 1 oorzaak, het is altijd multifactorieel”, aldus Geerts.
Leefstijlprogramma voor preventie van Alzheimer
Voortgekomen uit privé-omstandigheden en gebaseerd op zoveel mogelijk wetenschappelijk onderzoek heeft Geerts zich gericht op een gezonde leefstijl om Alzheimer te voorkomen of te vertragen. Zij stelde een uitgebreid leefstijlprogramma op voor de preventie van Alzheimer. Dat bestaat uit 8 verschillende onderdelen, waarbij voeding, beweging, stress en slaap allemaal aan bod komen. “Deze 8 stappen richten zich op het energietekort en de ontstekingsreacties”, vertelt Geerts. “We proberen optimale omstandigheden voor de hersenen te creëren, waardoor je die oorzaken wegneemt. Eigenlijk begin ik altijd met meer bewegen en het gebruik van supplementen. Dan zet ik in op minimaal 12 uur per dag vasten om die metabole flexibiliteit te verbeteren. Het eetpatroon veranderen is echt heel moeilijk, zeker als mensen ouder zijn. Dus daar gaan we vooral voor het eten van meer vezels, minder gebruik van alcohol en minder consumptie van suikers. Ook werken we toe naar een gezonder darmmicrobioom. Het butyraat wat de darmbacteriën aanmaken, werkt ontstekingsremmend en is dus een belangrijke factor in de gezondheid in het geheel, maar ook in de hersenen.”
Subsidie-aanvraag voor TNO-onderzoek
Dit programma leidt tot goede resultaten en sluit zo goed aan bij de eerder onderzochte multimodale leefstijlinterventies dat TNO onderzoek wil doen naar het effect van deze interventie. De subsidie-aanvraag voor een RCT hiernaar is nu in volle gang. Het plan is om 240 mensen met beginnende Alzheimer te includeren, waarvan de helft het leefstijlprogramma volgt, en de andere helft de reguliere zorg krijgt. “Maar wat is die reguliere zorg?”, zeggen Geerts en Van Ommen. “Helemaal niets. Je krijgt de diagnose en dat is het.” Van Ommen rekent voor dat Alzheimer inmiddels een van de duurste ziektes is. “Een patiënt met Alzheimer kost 84,5 duizend euro per jaar. Iemand met diabetes die insuline gebruikt, kost 2,5 duizend euro per jaar. Terwijl daar alle aandacht voor is, en voor Alzheimer niet. Dat is meer dan dramatisch.”
Gebaseerd op de eerste studies verwachten Geurt en Van Ommen dat deze RCT goede resultaten laat zien. “Ik weet allang dat dit werkt”, vertelt Geerts. “We moeten het alleen nog aantonen in wetenschappelijk onderzoek om iedereen hier in mee te krijgen en op grote schaal aan te kunnen tonen wat ik dagelijks zie. Dat TNO dit onderzoek wil gaan doen, zegt al genoeg. Er zijn ook andere artsen aan boord. Wat we eigenlijk nog zoeken zijn neurologen die net zo bevlogen zijn over dit onderwerp als wij. Dan is het team helemaal compleet en kunnen we dit ook echt ver uitdragen.”
