Leefstijl is een serieuze behandeloptie bij mensen met psychische klachten. Het verbeteren van leefstijlgedrag kan zorgen voor sneller herstel en voorkomen dat klachten erger worden. Onderzoeker en gezondheidspsycholoog Jeroen Deenik spreekt op het congres Leefstijl en psychische problematiek over leefstijlpsychiatrie en het effect ervan. “Er is zoveel evidentie over de effecten van leefstijl binnen de psychiatrie dat de term ‘leefstijlpsychiatrie’ is ontstaan. Dat helpt leefstijl te integreren in de behandeling.”
Van beweging is al jaren bekend dat het een belangrijke interventie is bij verschillende psychische problematiek, waarvan depressie wellicht wel de bekendste is. In behandelinterventies voor mensen met depressie maakt beweging altijd wel onderdeel uit. “De laatste jaren is de wetenschappelijke onderbouwing voor het effect van bewegen sterk gegroeid, en daarmee ook naar aangrenzende kennisgebieden”, vertelt onderzoeker en gezondheidspsycholoog Jeroen Deenik. “Ook over de effecten van voeding, slaap, stress, middelengebruik en andere leefstijlfactoren weten we steeds meer.”
Overlappende werelden
Leefstijl speelt op verschillende manieren een rol binnen de psychiatrie. Ten eerste kan het helpen om de psychische klachten te verminderen. Verschillende onderzoeken laten zien dat wanneer er niets of weinig aan leefstijl wordt gedaan, mensen ongezonder blijven of niet vooruit gaan. De exacte mechanismes erachter zijn nog onderwerp van onderzoek, maar het is duidelijk dat de relatie er is. “Het kromme is dat bijvoorbeeld juist bij klinische opnames aandacht voor leefstijl vaak nog niet vanzelfsprekend is. Stabiliseren en bijvoorbeeld instellen op medicatie is dan belangrijk, maar er is vaak weinig daginvulling, waardoor problemen juist kunnen verergeren. Mensen gaan bijvoorbeeld vaker roken. Dit zit cultuurhistorisch diep verankerd in de GGZ en daar ligt een hele toekomst en potentie.”
Extra barrières
Ten tweede hebben mensen met psychische klachten ook een fors hoger risico op lichamelijke ziekten en aandoeningen. Dit is grotendeels de oorzaak waarom mensen met psychische problemen een kortere levensverwachting hebben. Bovendien is het voor deze groep mensen nóg lastiger om veranderingen door te voeren. “Dat kan komen door medicatie, waardoor het heel moeilijk is om bijvoorbeeld gewicht te verliezen”, licht Deenik toe. “Daarnaast spelen de symptomen van de aandoening zelf een rol waardoor mensen moeite hebben met een gezonde leefstijl, of met het veranderen van leefstijlgedrag.”
“We horen zowel van cliënten als zorgprofessionals terug dat het lastig is om de leefstijl te veranderen. Veel cliënten hebben vanuit hun aandoening last van stress, angst, minder energie of minder initiatief. Sommige mensen zijn hun baan of sociale contacten kwijt en verliezen daarmee een deel voldoening in hun leven. Om dan nog iets extra’s te doen, dat is complex. Ga er dan maar eens aan staan om je bezig te houden met leefstijl. Dat is een dubbele uitdaging.”
Behandelmogelijkheden
In het verbeteren van de lichamelijke gezondheid is leefstijl geen wondermiddel. Het is een belangrijk onderdeel, maar er moet rekening worden gehouden met de andere complexe factoren. “Dat is een belangrijke nuance, omdat we zien dat voor veel mensen gewichtsverlies de belangrijkste motivatie is om bijvoorbeeld meer te bewegen. Maar in combinatie met sommige medicatie is dat gewoon heel moeilijk. Als iemand echt gewicht wil verliezen zal er naar meer gekeken moeten worden dan leefstijl alleen. En andersom is het dus goed om rondom leefstijlinterventies haalbare doelen te stellen: zo is er bijvoorbeeld sneller winst te behalen op cardiorespiratoire fitheid, psychische symptomen, kwaliteit van leven of functioneren. Wat is voor iemand écht belangrijk?”
In doelen rondom leefstijlverandering is het ook de kunst om te kijken wat je kan bereiken. Bij mensen met een psychische aandoening staat dat vooral ook op de voorgrond. “Soms wordt er direct een doel gesteld op de beweegrichtlijnen. Maar als er sprake is van psychische klachten kan het al een doel zijn om ’s ochtends voor 10 uur je bed uit te zijn in plaats van na het middaguur. Of dat je een keer per dag naar buiten gaat. Dat zijn belangrijke stappen, waar goede ondersteuning van mensen met verstand van GGZ en leefstijlverandering voor nodig is. Vanuit daar kan je voortborduren op een stapje meer. Het uitgangspunt is om te streven naar normalisatie, niet naar superfit of superslank worden.”
Wetenschap en praktijk hand in hand
Op veel plekken in Nederland wordt onderzoek gedaan naar het integreren van leefstijlinterventies in de dagelijkse praktijk. “Leefstijlpsychiatrie heeft enorm veel potentie, maar er zit ook nog een kloof tussen wetenschap en praktijk. Op basis van interventies in een afgebakende setting weten we wat er mogelijk is. Maar dat wil niet zeggen dat mensen dat na het onderzoek of op een andere plek dit ook kunnen doen. Die onderzoekssetting moet nog dichter naar de dagelijkse praktijk. Er zitten nog een hoop richtingen die we moeten verkennen met elkaar, en dat kan alleen als je wetenschap en praktijk hand in hand laat gaan.
Jeroen Deenik is een van de auteurs van het boek Leefstijlpsychiatrie en is spreker op het congres Leefstijl en psychische problematiek. Er zijn nog kaarten beschikbaar. Aanmelden kan via https://www.aanmelder.nl/141862/subscribe
