In 2011 introduceerde Machteld Huber het concept Positieve Gezondheid. Het uitgangspunt: veerkracht bevorderen om ziektes te kunnen voorkomen. Of bij optreden van ziekte, het herstel en de omgang met de ziekte te verbeteren. Maar wat voegt Positieve Gezondheid daadwerkelijk toe aan de zorg in Nederland?
Positieve Gezondheid wordt soms gezien als dé oplossing voor gezondheidsproblematiek. Het belicht namelijk het graduele karakter van gezondheid en het belang van veerkracht van mensen, wat uiteraard goed is. Maar daarnaast stuit het concept ook op de nodige kritiek. In het themanummer over Positieve Gezondheid van het tijdschrift Positieve Psychologie (nov. 2017) is een artikel te lezen van Van Staa, Cardol en Van Dam waarin zij hun kritiek uiten op Positieve Gezondheid. Volgens hen is de kritiek op Positieve Gezondheid in drie groepen te verdelen: 1) kritiek op conceptueel en methodologisch niveau, 2) kritiek op de praktische uitvoering en toepassing ervan en 3) kritiek als een waarschuwing voor de mogelijke gevolgen. In dit artikel vormen deze groepen van kritiek de basis.
Kritiek concept Positieve Gezondheid
“Huber beschrijft gezondheid als een ‘vermogen om zich aan te passen en eigen regie te voeren. Ze omschrijft gezondheid hier terecht mee als een complex en dynamisch begrip, maar vervolgens reduceert ze het concept tot zes dimensies. Complexiteit en reductionisme gaan alleen niet goed samen. Gezondheid als geheel is complex en niet terug te brengen in zes alomvattende dimensies.” (Valentijn, n.d.)
Daarentegen omschrijven Maartje Schermer en Henriëtte van der Horst in het NTvG het concept wel als veelomvattend. Maar ook zij uiten de nodige kritiek op het concept: “De veel omvattendheid van het concept Positieve Gezondheid kan leiden tot medicalisering van sociale problemen en levensproblemen, en de nadruk op aanpassing en zelfmanagement kan bijdragen aan vergaande individualisering van gezondheid.” (Ned Tijdschr Geneeskd. 2021;165:D5897).
De uitspraken van Schermer en Van der Horst worden versterkt door de meningen van Rob Arnoldus (Hogeschool Rotterdam docent) en Mark de Koning (organisatieadviseur). Zij zeggen dat het concept geen recht doet aan het lijden van ernstig zieke patiënten en noemen de bijdrage van Positieve Gezondheid aan de medicalisering misplaatst, omdat het ‘alles-is-gezondheid-denken’ juist in de richting van medicalisering zou wijzen. “Fundamenteel hierbij is de kritiek op het neoliberale en individualistische karakter van het concept waarbij het accent wordt gelegd op de redzaamheid van het individu.” (Arnoldus & de Koning, 2021)
Kritiek op de uitwerking en toepassing van Positieve Gezondheid
Van Staa, Cardol en Van Dam zeggen dat het naar hun mening mist aan een heldere implementatievorm, hierdoor is er veel onduidelijkheid over de praktische uitwerking van het concept. Dit leidt tot de nodige kritiek. Veelgehoorde misverstanden zijn dan ook; ‘eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid’, ‘victim blaming’, ‘verplichting om te werken aan je gezondheid’, ‘positief zijn’, enzovoort. (Staa, Cardol, & Van Dam, 2018)
Volgens Valentijn geeft het Spinnenweb Positieve Gezondheid onvoldoende richting bij het gebruik ervan. Het geeft niet aan welke interventies ingezet moeten worden en de focus ligt vooral op het individu, terwijl het ook op gezins-, wijk-, regio-, en landelijk niveau beïnvloed kan worden. (Valentijn, n.d.)
Kritiek op de gevolgen van Positieve Gezondheid
Volgens Van Staa, Cardol en Van Dam maakt het concept geen onderscheid tussen goede of gezonde aanpassingsvormen en adaptatiemechanismen die we over het algemeen niet positief vinden (zoals huiselijk geweld accepteren, roken om stress te hanteren). (Staa, Cardol, & Van Dam, 2018) Gedrag en gezondheid worden hierin door elkaar gehaald. Huber gebruikt namelijk de term ‘gezondheid’ voor een toestand en hoe je omgaat met die toestand. Dit kan ervoor zorgen dat men op een gezonde én ongezonde manier kan omgaan met hun gezondheid en ongezondheid. Afhankelijk van de beoordelaar kan één persoon dan gezond of ongezond, of zelfs gezond én ongezond worden verklaard. (Valentijn, n.d.)
Ondanks bovenstaande kritiek is Positieve Gezondheid een steeds vaker terugkomend concept binnen de gezondheidszorg. Wil je meer lezen over wat Positieve Gezondheid inhoudt? Lees dan ons artikel ‘Positieve Gezondheid’ <link naar longread>.
Bibliografie
Arnoldus, R., & de Koning, M. (2021, mei 20). Neoliberaal getinte ‘roze’ positieve gezondheidsbril verblindt. Opgehaald van Sociale Vraagstukken: https://www.socialevraagstukken.nl/neoliberaal-getinte-roze-positieve-gezondheidsbril-verblindt/
Staa, V., Cardol, & Van Dam. (2018, januari 10). Er is ook kritiek op het concept ‘positieve gezondheid’. Opgehaald van Tijdschrift Positieve Psychologie: https://www.tijdschriftpositievepsychologie.nl/nieuws/er-is-ook-kritiek-op-het-concept-positieve-gezondheid
Valentijn, P. (sd). De hype van positieve gezondheid voorbij: op weg naar persoonsgerichte zorg. Opgehaald van Essenburgh: https://www.essenburgh.com/blog/de-hype-van-positieve-gezondheid-voorbij-op-weg-naar-persoonsgerichte-zorg
